Controverses over Nobelprijzen

De uitreiking van de Nobelprijzen heeft in de geschiedenis regelmatig voor opschudding gezorgd. Schandalen over aan wie de eer van Nobelprijswinnend onderzoek toekomt, onenigheid over wie een prijs al dan niet verdient, en onduidelijkheid rondom de postume uitreiking van een onderscheiding: niets is de veelbewogen historie van de Nobelprijs vreemd. Wat zijn voorbeelden van controverses rondom de toewijzing van een van de meest prestigieuze onderscheidingen ter wereld?

Tolstoj’s Nobelprijs

De eerste uitreiking van de Nobelprijzen, in 1901, leverde meteen een relletje op. Toen dat jaar het Nobelcomité besloot de eerste literatuurprijs toe te kennen aan de Franse schrijver Sully Prudhomme, reageerde een groep Zweedse kunstenaars verbolgen. Wat hen betreft had de prijs namelijk niet naar Prudhomme, maar maar de gerenommeerde Russische literator Leo Tolstoj moeten gaan. De leden van de groep stuurden hierop een brief naar Tolstoj, waarin zij hun onvrede over het besluit van het comité lieten blijken.

Het gemopper van de kunstenaars had geen effect: ook in de daaropvolgende jaren zou Tolstoj de Nobelprijs niet toegewezen krijgen.

Gandhi's uitgebleven vredesprijs

Een pijnlijke blunder uit de geschiedenis van de Nobelprijzen is de uitgebleven verkiezing van Mahatma Gandhi voor de vredesprijs. Bronnenonderzoek heeft uitgewezen dat de leden van het comité niet bereid waren de iconische Gandhi te onderscheiden vanwege twee hoofdredenen.

Het eerste argument werd gebruikt in de jaren ‘30, gedurende de onafhankelijkheidsstrijd van India. In de ogen van het Nobelcomité profileerde Gandhi zich destijds te veel als een Indiase nationalist om in aanmerking te komen voor de prestigieuze internationale onderscheiding.

De tweede reden had te maken met de oplopende spanningen tussen India en Pakistan vlak na het uitroepen van de Indiase onafhankelijkheid in 1947. Uit angst om Pakistan te schofferen, durfden de comitéleden het niet aan om de Indiër Gandhi te eren met de vredesprijs.

Toen het Nobelcomité een jaar later wel bereid leek om Gandhi in het zonnetje te zetten, werd de Indiase vrijheidsactivist luttele dagen na zijn voordracht vermoord. Alhoewel de comitéleden alsnog de mogelijkheid hadden om Gandhi postuum te onderscheiden, concludeerde de vergadering van wijze mannen dat dit niet in de geest van de reglementen zou zijn. Er werd hiertoe besloten de Nobelprijs voor de Vrede van 1948 niet uit te reiken. De kans om Gandhi’s baanbrekende en vreedzame manier van demonstreren te eren was daarmee voorgoed verkeken.

Seksisme in de wetenschap

Het Nobelcomité raakte in 1974 in opspraak vanwege vermeend seksisme bij de toekenning van de natuurkundeprijs. Toen dat jaar de Britse fysicus Antony Hewish in de prijzen viel vanwege zijn astronomische onderzoek, tekenden kenners al snel bezwaar aan. Niet de hoogleraar Hewish, maar zijn promovendus Jocelyn Bell Burnell had namelijk de ontdekking gedaan waarop de toekenning van de Nobelprijs was gebaseerd. De casus van Bell Burnell werd om deze reden door critici aangegrepen als exemplarisch voor het bredere probleem van seksisme in de wetenschappen.

Obama als Nobelprijswinnaar

Tot slot deed de uitreiking van de vredesprijs aan de Amerikaanse president Barack Obama in 2009 - ter ere van zijn inzet voor de reductie van het mondiale arsenaal aan kernwapens en de rol van zijn regering in de strijd tegen klimaatverandering - bijzonder veel stof opwaaien. Talloze kritische commentatoren wezen erop Obama pas sinds 2009 in functie was getreden, en nog relatief weinig had bereikt gedurende zijn prille periode in het Witte Huis.

Ook was de Amerikaanse president grondwettelijk opperbevelhebber van de landelijke strijdkrachten, waardoor Obama in politiek opzicht verantwoordelijk was voor de gewelddadige optredens van het Amerikaanse leger in landen als Afghanistan, Libië en Syrië. Als gevolg hiervan werd Obama’s uitverkiezing hevig bekritiseerd, en gingen sommige Amerikaanse burgers zelfs over tot het uitschrijven van een petitie waarin werd geëist dat Obama’s onderscheiding werd ingetrokken.

Leestip:

Atomisme en individualisme - De Amsterdamse natuurkunde tussen 1877 en 1940
Auteur: A.J.P. Maas
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789065506788
Winkelprijs: €29,–

Bestel Atomisme en inidvidualisme

Bronnen:

• The Nobel Peace Prize for 2009.
• Mahatma Gandhi, the missing laureate.
• Sully Prudhomme, Leo Tolstoy, and the First Nobel Prize.
• Smithsonian.com: Decades After Being Passed Over for a Nobel, Jocelyn Bell Burnell Gets Her Due.
• RootsAction: Revoke Obama's Nobel Peace Prize.
• BBC.com: Nobel secretary regrets Obama peace prize.

Afbeeldingen:

• Mahatma Gandhi - Bron: Elliott & Fry [public domain] via Wikimedia.
• Gandhi during the Salt March - Bron: gandhiserve.org [Public domain] via Wikimedia.
• Dame Jocelyn Bell Burnell - Bron: Bron - Silicon Republic [CC BY-SA 4.0] via Wikimedia.