Verdwenen beroep: de dompteur
Soms verdwijnen beroepen omdat de overheid de uitvoering ervan onmogelijk maakt. Sinds 15 september 2015 is het circussen verboden om wilde zoogdieren te hebben. Daarmee kreeg het reeds uitstervende beroep van de dompteur de genadeslag.
Gevaarlijk en heldhaftig
Een dompteur is iemand die voor een circus of dierentuin – meestal gevaarlijke - wilde dieren zoals leeuwen, tijgers, olifanten en beren temt, zodat ze mee kunnen doen aan een vermakelijke show. Het is daarom geen ongevaarlijk beroep: in het verleden zijn tientallen dompteurs door hun ‘gekooide vrienden’ om het leven gebracht.
Bekende dompteurs
De Fransman Henri Martin (1793-1882) was waarschijnlijk de eerste dompteur: hij trad op met wilde tijgers. De Amerikaanse Mabel Stark (circa 1889-1968) was de meest bekende vrouwelijke dompteuse, en baarde in de jaren ’10 en ’20 veel opzien met haar spectaculaire tijgeracts. Ondanks de vele heftige verwondingen die ze tijdens haar carrière opliep, bleef ze tot het eind van haar leven actief als dompteuse. Op 79-jarige leeftijd pleegde ze zelfmoord nadat ze ontslagen was door de nieuwe circusdirecteur en één van haar tijgers was ontsnapt en gedood.
Opleiding
In sommige landen is het vak te leren op een circusschool, maar veruit de meeste dompteurs worden geboren in het circus en kijken de kunst af van familieleden. In 1947 werd in Valkenburg door Erie Klant-Hagenbeck een dierentuin en een zeer succesvolle school voor dompteurs geopend. Uit heel Europa reisden dappere mensen die het vak wilden leren naar Valkenburg. Eenmaal opgeleid verhuurde Klant-Hagenbeck zijn dompteurs aan circussen en filmstudio’s over de hele wereld. De opleiding sloot in 1971 haar deuren.
Dierenrechten
Vanaf de 19e eeuw bekommerden steeds meer mensen zich voor het leed van dieren. Zo werd een aantal progressieven vegetariër en werd in 1877 de Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming van Dieren opgericht door verschillende lokale initiatieven samen te voegen. Langzaam maar zeker kreeg die betrokkenheid bij dieren ook rechtsgrond. Vanaf 1880 is dierenmishandeling officieel strafbaar en sinds 1920 stelt de Veewet richtlijnen voor de behandeling van vee. In 2015 werd, ten langen leste en na tientallen jaren protest uit de dierenrechtenbeweging, uiteindelijk het ‘gebruik’ van wilde dieren in circussen verboden. Daardoor moest de dompteur dus op zoek naar ander werk.
Bronnen:
- NOS, ‘Wilde dieren in het circus binnenkort verboden’
- A. De Vos, Samen kennen we de mosselman: verdwenen beroepen, het tweede couplet (Schiedam 2009) 212 – 215.
- D. H. Vrieling, Gekooide Vriendschap: van Willy Hagenbeck tot Erie Klant (Breda 1999).
- Mental Floss, ‘Mabel Stark: The Lady with the Tigers’
- Historisch Nieuwsblad, ‘Tegen het palingtrekken en katknuppelen’
Afbeelding:
'Leeuwentemmer met leeuw bij Circus Jos Mullens', 1950. Fotograaf onbekend. Bron: Nationaal Archief, fotocollectie Anefo.
