Verdwenen beroep: de molenaar

Verdwenen beroepen – Vanaf de middeleeuwen was de molenaar onmisbaar, maar na de Tweede Wereldoorlog raakte het beroep steeds meer overbodig waardoor veel molens verlaten werden en in verval raakte. De vereniging Hollandsche Molen zet zich in voor het behoud van Nederlandse molens en kreeg op 13 september 2023 het predicaat Koninklijk uitgereikt voor hun belangrijk werk bij het behouden van het Nederlands erfgoed. Maar wat deed een molenaar precies?

De molenaar draaide uiteraard de wieken van een molen, maar hij deed meer. Zo maalde de molenaar graan en moest hij enige kennis hebben van het weer, zodat hij goed wist wanneer hij de wieken weer kon laten draaien. In windstille perioden zat een molenaar niet stil, want hij verrichtte ook onderhoud en reparaties aan de molen.

De rol van de molenaar

De eerste molens in Nederland dateren uit 1200. Sindsdien bestaat het beroep van molenaars. Vanaf het begin van de vijftiende eeuw waren molenaars van korenmolens essentieel voor de voedselvoorziening in een dorp. De molenaar maalde graan tot meel, waardoor de inwoners brood hadden. Vrijwel ieder dorp in Nederland had minimaal een molen en daarmee ook een molenaar. De molenaar was vaak niet de eigenaar van de molen. Meestal was dit een edelman of iemand uit het lokale stadsbestuur.

Nederlandse molenaar beleefde glorietijden

In de middeleeuwen schoten in de Lage Landen de windmolens als paddenstoelen uit de grond. Niet alleen korenmolens, maar ook poldermolens kwamen steeds vaker voor. Met deze molens werden grote droogmakerijen zoals de Beemster, de Purmer en de Schermer drooggelegd en droog gehouden. Omdat het aantal molens vanaf de zeventiende eeuw zo snel toenam, was er een grotere behoefte aan molenaars.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De molenaar vanaf de twintigste eeuw

In de twintigste eeuw verdwenen er veel molenaars. De komst van de stoommachine en daarna elektrische motoren zorgden ervoor dat molens minder vaak nodig waren om graan te malen of water te pompen. Korenmolens werden vervangen door grote machines en poldermolens werden vervangen door grote gemalen. Die konden hun belangrijke werk altijd uitvoeren. Wind of geen wind. Daardoor leken de dagen van het beroep van molenaar geteld. 
Desondanks is het beroep niet helemaal verdwenen. Veel mensen mogen zich nog altijd molenaar noemen, al oefent het leeuwendeel van de molenaars tegenwoordig hun werk vrijwillig uit. Het Vrijwillige Molenaars en het Ambachtelijk Korenmolenaarsgilde houden het beroep nog in stand. Daar kunnen mensen een opleiding tot molenaar volgen. Het ambacht van molenaar staat inmiddels op de Nationale Inventaris van Immaterieel Erfgoed.

De molens van Kinderdijk

Bij veel toeristen staat Nederland bekend als het land van de molens. De molens in bijvoorbeeld het Zuid-Hollandse Kinderdijk genieten wereldwijd bekendheid en trekken dagelijks veel bekijks. Maar wat die toeristen niet altijd weten, is dat hier het ‘vrijwilligerswerk’ van de molenaars nog altijd van groot belang is.

Zeventien van de negentien molens dateren uit de achttiende eeuw. Deze poldermolens pompten water uit de laaggelegen polder bij Alblasserdam omhoog. Dit systeem van samenwerkende poldermolens staat bekend als de 'molengang.' De molengangen bij Kinderdijk is bijzonder omdat die nog altijd een functie hebben. Bij extreem hoog water, of uitval van elektrische apparatuur, worden de molens ingezet om het water uit de Alblasserwaard weg te pompen. In maart 2023 legde de stichting instandhouding molens Alblasserwaard Vijfheerenlanden (SIMAV) een plan bij het waterschap Rivierland neer om de molens van Kinderdijk een structurele rol te laten spelen bij de waterhuishouding. Redenen hiervoor zijn het onder andere het klimaat. De molens werken namelijk klimaatneutraal, en door het draaiende houden van de molens blijven ze goed onderhouden. 

De Hollandsche Molen

De Hollandsche Molen is een vereniging die zich inzet in Nederland voor het behoud van wind- en watermolens. Jaarlijks organiseert de vereniging samen met andere molenorganisaties en de Gemalenstichting de Nationale Molen- en Gemalendagen. Op deze dagen zijn er honderden molens en musea gemalen geopend voor het publiek. Ook worden er activiteiten georganiseerd in en rond molens. Op 13 september 2023 kreeg de verenging het predicaat koninklijk uitgereikt ter ere van hun honderdjarig bestaan en vanwege hun inzet bij het behouden van en malend en draaiend houden van de 1200 wind- en watermolens in ons land. 

Afbeelding:

Gahetna.nl, Anefo

Fotograaf: Kuiper

Bronnen:

• Immaterieelerfgoed.nl: Ambacht van molenaar
• Windhond.nl: De molenaar en zijn beroep
• Werelderfgoed.nl: Molencmplex Kinderdijk-Elshout
• Molens.nl: Geschiedenis van de molen
• Wikipedia.org: Molenviergang
• Unesco.nl: erfgoed molens
• Alblasserdams nieuws 
• De Hollandsche Molen