De oorsprong van 'van hot naar her'

Mensen die van hot naar her gesleept worden, gaan alle kanten op of worden overal heen gestuurd. Wat is de oorsprong van deze uitdrukking?

Termen van koetsiers

Volgens het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale zijn “hot” en “her” (ook wel “haar”) termen die vroeger door koetsiers gebruikt werden. Voordat gemotoriseerde voertuigen als auto’s uitgevonden werden, was de koets een belangrijk vervoermiddel voor de post en voor personen.

De koets

De koets was vermoedelijk een Hongaarse uitvinding. Het Engelse “coach”, het Spaanse en Portugese “coche” en het Duitse “Kutsche” zijn waarschijnlijk afgeleid van het Hongaarse woord “kocsi”, dat “van Kocs” betekent. Kocs is een Hongaars dorpje ten noordwesten van Boedapest en is waarschijnlijk de plaats waar wagenmakers in de vijftiende eeuw een wagen bouwden met een comfortabele stalen veervering, die al snel populair werd in heel Europa.

Anders dan door paarden voortgetrokken wagens, die al in de Bronstijd bestonden en die meestal gebruikt werden om goederen te vervoeren, waren koetsen specifiek bedoeld voor het vervoer van personen. Door verbeteringen aan de ophanging en door het gebruik van lichtere wielen was de koets veel comfortabeler en wendbaarder dan de wagen.

Koetsen worden bestuurd door een koetsier en een assistent, vaak de “groom” genoemd, die de deuren van de koets opent voor de gasten en het paardentuig controleert.

Van links naar rechts

Omdat het beroep van koetsier een enigszins gespecialiseerd beroep was, ontwikkelden koetsiers een eigen jargon voor het aansturen van de paarden. Zo werden ju en hu gebruikt om de paarden vooruit te bewegen en werd ho gebruikt om ze te laten stoppen.

Hot betekende “naar rechts” en haar of her betekende “naar links”. ‘Van hot naar her’ betekende oorspronkelijk dus “van rechts naar links” en kreeg later de figuurlijke betekenis “overal heen”.

Andere uitdrukkingen

Er bestaan nog andere uitdrukkingen die gebruik maken van “hot” en “her”. Volgens Van Dale bestaan bijvoorbeeld ook de uitdrukkingen ‘de een wilde hot en de andere haar’, ‘hij weet van hot noch haar’ (“hij weet nergens iets van”) en ‘van hot naar haar lopen’ (ook wel “van het kastje naar de muur”).

Daarnaast bestaat ook de veelgebruikte uitdrukking ‘her en der’, dat “op (veel) verschillende plaatsen” betekent. Her is een oud woord voor “hierheen”; der is een bijvorm van “daar” en komt alleen in deze uitdrukking voor.

Spreekwoorden – hoe zit het ook alweer?

Ze veranderen soms van betekenis, er komen nieuwe bij, we ‘lenen’ ze uit andere talen. Alle gangbare Nederlandse en Vlaamse spreekwoorden vind je in het Van Dale Spreekwoordenboek. Compleet met prachtige illustraties, essays en citaten.

Leestip:

De diligences van Bouricius – Anderhalve eeuw bedrijvigheid langs ’s heren wegen
Auteur: Bert Koene
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087046637
Winkelprijs: €25,-

Bestel De diligences van Bouricius

BRONNEN

• DBNL.org: 966. Van hot noch haar weten
• Mens-en-samenleving.infonu.nl: Het verhaal achter enkele uitdrukkingen en gezegdes
• Onzetaal.nl: Waar komt van hot naar haar vandaan?
• Wikipedia.org: Coachman

AFBEELDINGEN

• Thomas Eakins [Public domain], via Wikimedia Commons