Dirk III: graaier of weldoener?

Graaf Dirk was een opmerkelijk historisch figuur. Al in zijn tijd liepen de meningen over hem nogal uiteen. De Duitse keizer en zijn entourage zagen hem als een schaamteloos graaiende parvenu die zijn positie misbruikte. De Friezen daarentegen zagen hem als een daadkrachtig bestuurder, wiens assertieve opstelling de regio welvaart bracht.

Neef van de keizer

In 993 erfde Dirk op de graaftitel van West-Friesland. Dit graafschap omvatte het huidige Noord- en Zuid-Holland. Samen met de rest van de Lage Landen maakte dit territorium deel uit van het Heilige Roomse Rijk. Dirk was hierdoor formeel ondergeschikt aan de Duitse keizer Hendrik II. Aangezien zijn moeder een zus was van de keizerin, was Dirk tevens de aangetrouwde neef van de keizer.

Omdat Dirk nog minderjarig was toen zijn vader overleed, trad zijn moeder in de eerste jaren als regentes op. In 1005 ging Dirk zelfstandig regeren. Hij maakte toen meteen dankbaar gebruik van zijn familiebanden met de keizer. Dat jaar brak er namelijk een opstand van de Friezen tegen Dirk uit. Hendrik schoot daarop zijn neef te hulp. Hij trok met een leger vanuit Utrecht het Friese gebied binnen en drukte de opstand de kop in. Dirks positie was voorlopig veiliggesteld.

Ontginning Merwedewoud

Een van de eerste besluiten van Dirk was het verplaatsen van zijn machtsbasis naar Vlaardingen. Deze plaats lag aan de oever van de rivier de Merwede en werd grotendeels omgeven door drassig moerasgebied. Dirks grootvader begon in 985 met de ontginning van het Merwedewoud (de latere Riederwaard) en zijn kleinzoon zette dit proces voort. Hij wees Friese kolonisten een stuk grond toe, waarvan ze het recht kregen om het te ontginnen en in cultuur te brengen. In ruil daarvoor moesten ze aan Dirk belasting betalen over de opbrengsten. Door de extra landbouwgrond kwam er meer voedsel beschikbaar en kon de bevolking groeien. De bisschop van Utrecht claimde echter een deel van het gebied dat Dirk aan de kolonisten toewees. Vanzelfsprekend was hij furieus over de acties van deze West-Friese graaf.

Tol bij Vlaardingen

In 1018 haalde Dirk zich tevens de woede van de Duitse keizer op de hals. Hij stelde namelijk een tol in bij Vlaardingen, waarbij kooplieden flink moesten betalen om doorgelaten te worden. Met name kooplieden uit Tiel waren hier de dupe van, die daarop hun beklag deden bij de keizer. Na hun klachten en die van de Utrechtse bisschop te hebben aangehoord, stuurde Hendrik een strafexpeditie naar Dirk. De graaf hakte het keizerlijke leger op 29 juli 1018 bij Vlaardingen echter in de pan. Hierna volgde er al snel een verzoening tussen beide partijen.

Onafhankelijke opstelling

Dirk was uit overwinnaar uit de strijd gekomen. Voortaan kon hij grotendeels zijn eigen gang gaan, zonder zich nog veel van zijn ‘meester’ aan te trekken. De daaropvolgende dertig jaar bleef het rustig rondom Vlaardingen. De stad en omgeving werden steeds welvarender als gevolg van de aanwezigheid van het grafelijke hof. Verder lukte het Dirk om zijn macht naar het oosten toe uit te breiden, wederom ten koste van de Bisschop van Utrecht. Dirk overleed uiteindelijk in 1039. Zijn opvolgers gingen zich ook steeds onafhankelijker opstellen, totdat Duitse keizers er nauwelijks nog wat te vertellen hadden.  

Bronnen:

• Keesn.nl: De slag bij Vlaardingen
• Genealogieonline.nl: Graaf Dirk III van Holland en West-Friesland
• Vlaardingen1018.nl: Dirk III 

Afbeelding:

Tekening van Dirk III uit de vijftiende eeuw. [Public domain], via Wikimedia Commons