Het schermersoproer van 1579

1 juni 1579 loste een ontevreden burger op de markt in ’s-Hertogenbosch een enkel schot. Dit schot was de ontknoping van de schermersoproer, waarbij tientallen mensen omkwamen en welke uiteindelijk leidde tot het aansluiten van de stad bij de Spaanse Filips II. Wat is de geschiedenis van dit oproer?

Onrust in ’s-Hertogenbosch

In 1579 was ’s-Hertogenbosch een verdeelde stad. Meerdere steden ondertekenden eerder dat jaar de Unie van Atrecht of de Unie van Utrecht en kozen daarmee publiekelijk kant in de tachtigjarige oorlog. In ’s-Hertogenbosch waren er spanningen tussen de protestantse calvinisten en de katholieken, de stad had zich nog niet aangesloten bij de Spaanse koning of het opstandige Noorden. Het stadsbestuur had zich wel positief uitgelaten over de Unie van Utrecht, maar had het verdrag niet zelf ondertekend. ’s-Hertogenbosch was vooralsnog een verdeelde stad. Hier kwam echter verandering in toen het nieuws klonk dat de stad Maastricht werd ingenomen door Spaanse troepen. Dit veroorzaakte veel angst onder de Bosschenaren, wat als hun stad de volgende was? Aansluiting bij de Unie van Utrecht zou betekenen dat er een garnizoen van het opstandige Noorden zich in te stad zou legeren, wat bescherming zou betekenen.

Het oproer

Op 1 juli 1579 mondde de onrust en angst uit tot een conflict. Onder leiding van de protestantse advocaat Hendrik Aglyaeus wist een groep calvinisten het bestuur van de stad te overtuigen zich aan te sluiten bij de Unie van Utrecht. Deze Aglyaeus was ook al betrokken geweest bij de beeldenstorm van 1566 en was al tweemaal verbannen vanwege zijn protestantse uitlatingen. Diezelfde middag werd deze verklaring vanaf de pui van het stadhuis voorgelezen, iets wat niet door iedereen van harte werd ontvangen. Een lid van een katholieke schutterij loste een enkel schot op de protestantse schermersgilde dat zich op dat moment ook op het marktplein bevond. Het hek was van de dam.

Er barstte een grootschalig gevecht los dat meerdere uren duurde. Het was een hevige strijd, mensen schoten vanuit huizen, kanonnen werden aangesleept en er werden zelfs barricades gebouwd. Na afloop bleek dat er 120 mensen gewond waren geraakt en dat er 42 mensen waren omgekomen. Het waren de katholieke strijders die de overwinning hadden behaald.

Nasleep

Wat betekende dit voor ’s-Hertogenbosch? De stad sloot zich na deze bloederige strijd niet aan bij de Unie van Utrecht, de opstandige soldaten die naar de stad waren gestuurd (na aanleiding van de verklaring zich aan te sluiten bij de Unie van Utrecht) werden dan ook niet binnen gelaten. 2 juli arriveerde er woord vanuit Maastricht, de stad was inderdaad ingenomen en de Spanjaarden waren nu op weg naar ’s-Hertogenbosch. Veel calvinisten ontvluchtten te stad, waaronder Hendrik Aglyaeus. Het stadsbestuur beloofde hen dat zij altijd mochten terugkeren. De stad kwam onder Spaans bewind en zou in 1629, na een langdurige belegering door de nieuwe Republiek, worden ingenomen, een gebeurtenis beter bekend als het beleg van ’s-Hertogenbosch.

Bronnen:

• Brabantserfgoed.nl: Burgeroorlog in ’s-Hertogenbosch
• Brabantserfgoed.nl: Hendrik Agylaeus
• Groetenuitdenbosch: De Historie van ’s-Hertogenbosch

Afbeelding:

• Het Schermersoproer te 's-Hertogenbosch in 1579. Jan Roelofsz. van Diepenbeeck. Het Noordbrabantsmuseum, objectnummer: 00852