Overzicht van de Dertigjarige Oorlog
Terwijl de Republiek verwikkeld was in de Tachtigjarige Oorlog, of de Opstand, ontstonden elders in Europa ook oorlogen die lang duurden en verregaande politieke en sociale gevolgen hadden. De Dertigjarige Oorlog was een langslepend conflict dat vooral in de Duitse staten dood en verderf zaaide. Godsdiensttwisten speelden de hoofdrol in het conflict.
Na de Reformatie (1517-1545) was Europa op religieus gebied verdeeld in een katholiek en een protestants kamp. Dit had ook verregaande politieke gevolgen. Zo werden de internationale betrekkingen volledig verstoord. Zo ontstonden onder andere de Franse godsdienstoorlogen en de Tachtigjarige Oorlog.
Boheemse Fase
In de 17e eeuw was het voor Europese vorsten gebruikelijk om stabiliteit in een land te verwezenlijken door exclusieve controle te hebben over zowel de religie als de politiek. Met andere woorden, hun autoriteit hing sterk af van de mate waarin ze over de kerk en religie in hun eigen land heersten. In 1618 ging het mis toen het luthers geworden Bohemen, die een eigen koninkrijk wilden stichten, een conflict kreeg met de katholieke keizer Ferdinand II van het Heilige Roomse Rijk. Het kwam tot een gewapend conflict waarbij Ferdinand als winnaar uit de strijd kwam. Deze ‘Boheemse fase’ leek het einde van de oorlog te zijn maar was dat zeker niet.
Twaalfjarig Bestand
Het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) tussen de Nederlandse Republiek en Spanje kwam intussen ten einde en de nieuwe Spaanse koning Filips IV hervatte de vijandelijkheden. Ook kwam hij zijn Habsburgse familielid Ferdinand II te hulp door de opstandige protestanten op de Palts neer te slaan. De Duitse katholieke vorsten verjoegen samen met de Spanjaarden de protestanten en konden zelfs oprukken tot Denemarken, die aanstalten maakten om het Duitse Rijk aan te vallen. In 1629 sloten zij echter vrede met de Denen.
Vrede van Praag
De volgende vijand van Spanje was echter al weer in zicht en dit was Zweden. De Zweedse koning Gustav II Adolf wilde gebruik maken van de consternatie in het Duitse Rijk door het aan te vallen en dit lukte. Hij wist zelfs in 1632 op te rukken tot München. Hierna leden ze echter een paar verpletterende nederlagen tegen de Habsburgers en in 1635 werd dan ook de Vrede van Praag getekend tussen de strijdende partijen.
Frankrijk mengt zich in de Dertigjarige Oorlog
Ondanks dat Frankrijk katholiek was, mengde het land zich, mede door kardinaal Richelieu, in 1635 in de strijd tegen de Habsburgers. Frankrijk had de Zweedse lutheranen al lange tijd financieel gesteund doordat het zich bedreigd en ingeklemd voelde door Spanje, de (Spaanse) Zuidelijke Nederlanden en het Heilige Roomse Rijk. Doordat het nog sterke en frisse Frankrijk zich ging mengen in het conflict waren de andere, oververmoeide partijen ook genoodzaakt door te gaan met de strijd die uiteindelijk nog 13 jaar zou duren. Ook Zweden, dat zich gesteund zag door de Fransen, deed weer mee. Het breekpunt was 1640. Het al lange tijd aftakelende Spanje verloor toen Catalonië aan de Fransen en Portugal zich onafhankelijk verklaarde. Ook ging het land failliet. Hierna verloor Spanje langzaam maar zeker haar militaire overmacht. Zonder de Spaanse troepen was het ook voor het Duitse Rijk moeilijk om strijd te leveren. Toen de Zweedse en Franse legers elkaar uiteindelijk troffen in Beieren in mei 1648 leverden ze de Habsburgers dan ook de genadeklap.
Vrede van Westfalen
Uiteindelijk werd in oktober 1648 de Vrede van Westfalen ondertekend. Eerder dat jaar had Spanje al de Vrede van Münster gesloten met de Republiek, wat het einde van de Tachtigjarige Oorlog betekende. Het was de eerste keer dat alle Europese mogendheden samen onderhandelden over de vrede. Het gevolg was dat Duistland uiteen viel in allemaal kleine, onafhankelijke staten. Al die staatjes behielden de godsdienst die ze voor het conflict ook hadden gehad. Ook zorgde de vrede va Münster niet voor een periode zonder conflict in Europa. De Dertigjarige oorlog wordt wel gezien als laatste religieuze Europese oorlog.
De Vrede van Westfalen betekende het einde van de Dertigjarige Oorlog. Maar het vredesverdrag liet niet alleen de kanonnen zwijgen, het had nog veel meer gevolgen. Het verdrag wordt vaak gezien als het allereerste begin van de natiestaat. In Geschiedenis Magazine 2 van 2024 onderzoekt Ivo van de Wijdeven wat dat betekende voor het Heilige Roomse Rijk.
