Geschiedenis van dierentuinen en het houden van exotische dieren

De afgelopen dagen zijn er een aantal exotische dieren wereldwijd in het nieuws gekomen. Afgelopen zondag is in een Zuid-Koreaanse dierentuin een giraf bevallen van haar achttiende kalf, een wereldrecord volgens de Zuid-Koreanen. Op dezelfde dag is een 84-jarige Fransman gedood door een ontsnapte circus olifant in het Franse dorpje Lizy-sur-Ourcq.  Ondanks de gevaren heeft de mens al eeuwen de behoefte om exotische dieren te houden.

Exotische dieren in de oudheid

Het houden van exotische dieren is een fenomeen dat al duizenden jaren oud is. De farao’s uit het oude Egypte hechtten al veel waarde aan het houden van (exotische) dieren. De dieren hadden verschillende functies. Zo dienden katten als huisdieren en katachtige dieren speelden een belangrijke rol bij de dood van de farao en daarmee dus ook bij de godsdienst. Daarnaast waren veel goden ook afgebeeld als exotische dieren zoals bijvoorbeeld Horus als valk en Anoebis als jakhals. Ook bij de Grieken en Romeinen speelden exotische dieren een belangrijke rol. De Grieken keken al op een wetenschappelijke manier naar de dieren. Dit zou onder wetenschappers gedurende de Verlichting zijn herintreden doen. De Romeinen gebruikte de dieren echter ook steeds meer als statussymbool van macht. Ook werden dieren als tijgers ingezet in arena’s van gladiatorengevechten en symboliseerden gladiatoren zich graag als sterke en gevaarlijke dieren om de tegenstander angst in te boezemen.

Ontstaan van dierentuinen

Na de oudheid ontstonden er in Europa diverse menagerieën. Een menagerie is een privécollectie van dieren van een rijke en machtige aristocraat of koning. De dieren werden gehouden voor status en vermaak. De ontwikkeling van menagerieën kwam vanaf de 16e en 17e eeuw in een stroomversnelling. Niet alleen begon men meer exotische dieren te houden, ook ontstonden er menagerieën die rondtrokken met hun collectie aan dieren. Zij reisden door Europa en Amerika waar de dieren op beurzen en tentoonstellingen de aandacht trokken. Hierin is dus het begin van dieren bij het circus te herkennen dat gedurende de 19e eeuw werd geïntroduceerd. In de loop van de 18e eeuw ontstonden de eerste dierentuinen in Europa. Diverse menagerieën van rijke aristocraten en vorsten werden geopend voor het grote publiek om kennis te kunnen maken met de exotische dierenwereld.

Evolutie van dierentuinen

De oudst bekende Europese dierentuin is Tiergarten Schönbrunn uit Wenen. Deze dierentuin is in 1752 ontstaan uit de menagerie van de Habsburgse monarchie. De oudste Nederlandse dierentuin staat in Amsterdam en werd op 1 mei 1838 opgericht als het Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra, beter bekend als Artis. Hoewel Artis in de eerste jaren slechts te bezoeken was door de rijke elite, zou het park al snel ook de deuren openen voor de minder rijke burgers. Deze trend was te zien bij vele dierentuinen in Europa en al snel veranderden de dierentuinen van karakter. De dierentuinen waren eerst nog gericht puur op de status en faam van het hebben van exotische dieren, later zouden steeds meer mensen zich bekommeren om het welzijn van de dieren.

Functie van de dierentuin

Gedurende de 19e en 20e eeuw is er steeds meer aandacht gekomen  voor het welzijn van de dieren in de dierentuinen en de bruikbaarheid van de dieren. De hokken van de dieren zijn veelal veranderd in (grote) verblijven, waarbij de natuurlijke leefomgevingen van de dieren werden nagemaakt. De dierentuinen vervullen tegenwoordig ook een educatieve rol voor kinderen, maar ook voor het oudere publiek. Daarnaast zijn dierentuinen een belangrijke schakel geworden in het fokken van dieren die met mogelijk uitsterven in de wereld worden bedreigd. Sommige gefokte diersoorten kunnen soms zelfs al worden uitgezet in de natuur. Desalniettemin blijft er een discussie tussen voor- en tegenstanders van dierentuinen bestaan. Dieren in dierentuinen en circussen blijven opgesloten dieren in en nabij steden. De kans dat er iets mis gaat is relatief klein, maar wanneer het mis gaat kan het net als afgelopen zondag in Lizy-sur-Ourcq ook goed mis gaan.