Het Hofje van Nieuwkoop

Een van de best bewaarde geheimen van de Haagse binnenstad is het Hofje van Nieuwkoop. Het 17e eeuwse hofje is lastig te vinden en vormt een oase van rust in de drukke hofstad. Inmiddels wordt het hofje alweer meer dan 350 jaar bewoond. Oorspronkelijk werden de 62 huisjes gebouwd voor oude en behoeftige vrouwen, maar tegenwoordig worden de huisjes betrokken door jong en oud.

Ontstaan van het liefdadigheidshofje van Nieuwkoop

De woonvorm van hofjes dateert uit de 16e eeuw, waarvan de eerste gesticht werden als liefdadigheidshofjes. Een van deze liefdadigheidshofjes is het Hofje van Nieuwkoop, genoemd naar de stichter van het hofje Johan de Bruyn van Buytewech, heer van Nieuwkoop, Noorden en Achttienhoven. Johan de Bruyn van Buytewech was bij zijn overlijden in 1657 een van de rijkste inwoners van Den Haag. Een week voordat hij overleed liet hij zijn testament wijzigen, hij bepaalde dat:

“terstont na sijne Edelheits overlijden alhier in den Hage sullen werden gemaeckt sessendartich woonhuysen voor arme ende behoeftige weudwen ofte vrouwspersonen op soodanige manier als Juffer der Wouw heeft gedaen maecken, ende dat daartoe sullen werden  geëmployeert sijn..twee thuynen oft erven gelegen in ’t Westeynde alhier in de Drie Boeren- oft Warmoesstraat”.

De wens van de heer van Nieuwkoop werd gehoord. Er werden 62 huisjes rondom een tuin gebouwd met een regentengebouw. Het regentenhuis stond hier al voor de bouw van de huisjes. Dit statige pand was eens het eigendom en verblijf van de opdrachtgever van het hofje. De bouw van het hofje ging niet zonder slag of stoot. Het echtpaar van Nieuwkoop had geen kinderen en de zijdelingse familie van het echtpaar zag liever dat het geld tussen de familie verdeeld werd in plaats van geïnvesteerd in een liefdadigheidsproject. Het testament was echter goed dichtgetimmerd, zodoende kon er begonnen worden aan de bouw.

Ontworpen door architect Pieter Post

De opdracht voor het ontwerp van het hofje werd aan de architect Pieter Post gegeven. Pieter Post was in de 17e eeuw een van ’s lands bekendste en meest gevraagde architecten. Beroemde ontwerpen van zijn hand zijn onder andere het Mauritshuis en het stadhuis van Maastricht. Bij het ontwerpen van het hofje van Nieuwkoop dacht Post groots. Hij ontwierp een imposant hof, inclusief met classicistische binnentuin. Pieter Post was een van de voornaamste vertegenwoordigers van het Hollands classisme. In het Hofje van Nieuwkoop zijn die classicistische elementen terug te zien in de vermenging van het bouwen met baksteen met de klassieke voorschriften. De bouw van het hofje duurde drie jaar, van 1658 tot 1661, en kostte 100.000 gulden. Een enorm bedrag voor deze tijd en ook een bedrag wat het budget ruim te buiten ging. De originele gedachte was dat vrouwen gratis op het hofje konden wonen. Maar de combinatie van de hoge kosten voor de bouw met het rampjaar van de Republiek in 1672 maakte dat de huursters al snel huur moesten betalen.

Een hofje voor iedereen

Het was de wens van de filantroop en naamgever van het hofje dat er arme of behoeftige weduwen gehuisvest zouden worden. Hierbij benadrukte hij dat de toekomstige bewoners van het hofje niet geselecteerd mochten worden op geloofsovertuiging. In het door geloofstwisten geteisterde Nederland gold sinds eind 16e eeuw een verbod op het in openbaar uitoefenen van de rooms-katholieke godsdienst. Johan de Bruyn van Buytewech had echter een verdraagzame houding jegens katholieken. Deze houding valt waarschijnlijk te danken aan de rooms-katholieke achtergrond van zijn familie.

Bewoners van het hofje door de eeuwen heen

In de 17e eeuw woonden er voornamelijk arme vrouwen in het hofje. De leefregels in het hofje waren streng en de sociale controle onder de bewoners was groot. In de 18e eeuw kwamen er steeds meer gezinnen in de hofjes te wonen. Het was niet ongebruikelijk dat er kinderrijke gezinnen met zes tot wel tien kinderen in de kleine huisjes woonden. In 1845 besloten de regenten van de familie van Nieuwkoop, die nog steeds zeggenschap hadden over het hofje, dat de huisjes weer alleen voor armlastige vrouwen bestemd waren. De kunstenaarsvereniging Pulchi Studio huurde de regentkamer van 1861 tot 1897 om deze als tekenzaal te gebruiken. Verschillende kunstenaars hadden in de opvolgende jaren hun atelier in de regentkamer. Op enkele verbouwingen en aanpassingen aan de moderne tijd veranderde er in deze jaren weinig aan het hofje.

Restauratie en modern gebruik

Na de Tweede Wereldoorlog zag het hofje er verpauperd uit, jaren van slecht onderhoud en intensief gebruik begonnen zich te laten zien. In 1945 was er zelfs sprake van het afbreken van het hofje. Het nabijgelegen Johannes de Deo ziekenhuis kon de ruimte van het hofje goed gebruiken voor een uitbreiding. Gelukkig kwam het niet zover en werd er besloten tot een grootscheepse renovatie. Tussen 1970 en 1983 werd het hofje gerestaureerd, waarbij nauwgezet de bouwtekeningen van Pieter Post gevolgd werden. In 1981 was het hofje weer geschikt voor gewone bewoning en werden de 62 huisjes betrokken door nieuwe bewoners. Tegenwoordig zijn de huisjes niet meer alleen beschikbaar voor armlastige vrouwen, maar worden ze op de vrije sector tegen een normale huurprijs aangeboden.

Van de grote sociale controle is tegenwoordig op het Hofje van Nieuwkoop geen sprake meer. Wel heerst er onder bewoners nog een gevoel van saamhorigheid, ze wonen immers samen op een bijzondere historische plek.

Onderwerp ingezonden door Genoveva Geppaart