Reizende kermissen: avontuur dicht bij huis

Jaarlijks gaan mensen op vakantie. Op een verre bestemming hoopt men iets nieuws te zien en een avontuur te beleven. Het verlaten van je huis en haard stelt je in staat dingen te zien waar je het bestaan niet van vermoedt. Maar wat moet je doen als je jouw huis of dorp niet verlaten kunt? Vrij eenvoudig, dan komt het avontuur toch gewoon naar jou toe?

Mensen hebben behoefte aan plezier. Muziek, optredens en spelletjes zijn van oudsher een uitlaatklep voor werkende boeren en ambachtslui. Het leven was immers hard, er was maar weinig tijd voor deze spelletjes. Er was enkel ruimte voor plezier op vrije dagen. Deze vielen samen met religieuze feestdagen of speciale vieringen. Ook waren het natuurlijke omstandigheden die de dagen van een boer vrijer maakten. Tussen het zaaien en oogsten was er meer tijd voor vermaak.

Aanbod en vraag

Sinds de Oudheid brengen rondreizende groepen mensen de plattelandsbevolking in contact met onbekende dieren en gewoonten. De reizigers trokken te voet van dorp tot dorp en boden waar ze kwamen hun diensten aan. Seizoensarbeid en de verkoop van medicijnen en vreemde objecten hielden de reizigers in leven.

Bestonden er niet-reizende kermissen?

In sommige grote steden kreeg het avontuur en plezier een vaste plek. Vroege pretparken en pleziertuinen bestonden al sinds de Middeleeuwen. Muziek, spelletjes en toneelspel stonden hier centraal. Deze plekken bleven klein en waren afhankelijk van de directe omgeving.

Geloven, handelen en spelen

De huidige kermissen zijn een samensmelting van bestaande tradities. Religieuze feestdagen vielen samen met de middeleeuwse jaarmarkt, deze werden in hun plaats beïnvloed door regionale gebruiken. Een dergelijke markt bood voor handelaren van ver de kans om hun waren te verkopen. Een jaarmarkt was echter meer dan een feest van handel, het was een verzameling van vreemde gebruiken en culturen. Er was ruimte voor vreemd voedsel, er waren voorstellingen en spelletjes en de bezoeker had de mogelijkheid om vreemde objecten te kopen. (Meer weten? Lees hier meer over de Nederlandse kermistradities)

Een wereldwijd verschijnsel

De markten op religieuze feestdagen waren niet voorbehouden aan Europa. Indische religieuze festivals en Chinese tempelfeesten trokken een divers publiek. Ook hier was er ruimte voor gezelligheid, exotisch eten en drinken, spelletjes en voorstellingen.

De kermisvolkeren

Voor veel reizigersculturen was het kermisleven ook noodzaak. Groepen reizende mensen als Roma en Sinti kozen vaak noodgedwongen voor het kermisleven, te voet trokken ze van dorp tot dorp. De reizigers waren vaak analfabeet en hadden geen onderwijs gevolgd. Voor hen was de kermis de enige manier om ondanks hun reizende levensstijl tóch geld te verdienen.

Waarzeggers & kwakzalvers

Kermissen boden een nieuwe wereld. Vreemde mensen en vreemde gebruiken stonden centraal. Mensen met lichamelijke afwijkingen vertoonden zich in ruil voor geld en waarzeggers probeerden de toekomst te voorspellen. Ook waren er kwakzalvers die met hun ‘exotische medicijnen’ oplossingen boden voor het harde plattelandsleven.

Nepdokters met dieren op sterk water

Nieuwigheden moesten het kermispubliek blijven verbazen. Overal op de wereld werden de nieuwste culturele ontwikkelingen, uitvindingen en wetenschappelijke ontdekkingen aangegrepen om het publiek te vermaken. Marionettenspelers vertoonden hun kunsten voor geld. De opkomst van de medische wetenschap was zichtbaar; in de 17e eeuw trokken nepdokters rond met collecties van dieren op sterk water. Acrobaten gebruikten ballonnen en vroege parachutes in hun voorstellingen. Reizigers adopteerden ook razendsnel de filmtechniek; reizende bioscopen ontstonden aan het einde van de 18e eeuw.

Plezierfabrieken dichtbij huis

Tijdens de Industriële Revolutie veranderde het kermisleven. Verbeterde infrastructuur, evenals nieuwe vervoermiddelen als de woonwagen en trein gaven kermissen de mogelijkheid verder te reizen. Circussen werden groter en bevatten meer exotische dieren, kermisattracties werden groter en zwaarder. Attracties en spelletjes werden alsmaar ingewikkelder.

Het einde van de reizigers?

Mensen kregen meer vrije tijd en openbaar vervoer gaf de mogelijkheid om zélf verder te reizen. Attracties en voorstellingen kregen steeds vaker een vaste plek. Vakantieoorden trokken de gasten steeds vaker naar zich toe. Circussen veranderen in dierentuinen en kermissen werden vervangen door attractieparken en bioscopen. De traditionele kermis verdween naar de achtergrond. Kermissen en circussen zijn nog niet verdwenen. Reizende attracties zijn nog altijd populair op jaarlijkse zomerfeesten en braderieën. Het tijdelijke karakter maakt de kermis bijzonder. Een paar weekjes wordt een dorp of stad omgetoverd tot een mysterieuze plaats van plezier, lekker eten en een reizigersgeest. Wie wil er nou niet een exotisch avontuur beleven, lekker dicht bij huis?