Geschiedenis van Tsjetsjenië

Dat de gebroeders Tsarnaev, verdachten van de bomaanslagen in Boston op 15 april 2013, van oorsprong Tsjetsjeens zijn, vormde aanleiding voor speculaties over Tsjetsjenië als broedplaats van terrorisme. Dat sommige (sociale) media Tsjetsjenië een ‘land’ noemden of verwarden met Tsjechië, duidt op een gebrek aan historische kennis over het gebied in de Kaukasus . Hoe ziet de geschiedenis van het Tsjetsjeense volk er eigenlijk uit?

De Noordelijke Kaukasus wordt al duizenden jaren bewoond door de Tsjetsjenen. Het oorspronkelijke bergvolk noemde zichzelf Nokhchi. Dit was waarschijnlijk een verwijzing naar een oude Tsjetsjeense stam, Nokhchmekhkakhoi, die leefde in de bergregio Itsjkerië, een gebied dat nu nog wordt beschouwd als bakermat van de Tsjetsjeense clans. Een andere gangbare verwijzing vormt die naar Noach, bekend uit de Tenach, Bijbel en Koran, van wie de Tsjetsjenen beweren afstammelingen te zijn. De Nokchi waren van origine een vredelievend volk dat veel waarde hechtte aan een maatschappelijke orde waarin ieder individu gelijk was en in vrijheid kon leven. Vanwege het strategische belang van de Noordelijke Kaukasus werden de Nockhi in de loop van de geschiedenis echter steeds gedwongen de wapens op te nemen tegen indringers, zoals de Romeinen, Hunnen, Mongolen en Tartaren.

Eerste confrontaties met Rusland

Halverwege de 16e eeuw vond de eerste confrontatie met de Russen plaats. Op dat moment had Ivan IV ‘de Verschrikkelijke’ (1530-1584) de touwtjes in Rusland in handen. Hij streefde ernaar een zuidelijke bufferzone tegen het dreigende Ottomaanse Rijk te creëren. Daarnaast wilde hij toegang krijgen tot de Zwarte Zee. Een veelzeggend gevolg van de eerste confrontaties tussen de Russen en het bergvolk is dat we de Nokhchi tegenwoordig ‘Tsjetsjenen’ noemen. Dit is namelijk de benaming die de Russen hen gaven. Zij vernoemden het ‘barbaarse’ bergvolk dat zij onder de voet wilden lopen naar een dorpje vlakbij het strijdtoneel: Chechen Aul. De weerbarstige Nokhchi, die inmiddels wel gewend waren aan vijandige indringers, slaagden er echter in om stand te houden. Peter de Grote (1672-1725) en Catharina de Grote (1729-1796) deden nieuwe pogingen om de ‘harige duivels’ te onderwerpen, maar zij stuitten slechts op verhevigd verzet onder aanvoering van de krijger en volksheld Sjeik Mansoer.

Kaukasusoorlog (1817-1864)

Tussen 1817 en 1864 woedde vervolgens de Kaukasusoorlog. Onder aanvoering van de veldheer Aleksej Jermolov probeerde Rusland de ‘Tsjetsjenen’ en andere bergvolkeren definitief in te lijven. Dit ging gepaard met gewelddadige plunderingen, moorden en deportaties. In 1859 bleek de Russische overmacht te groot en capituleerden de Tsjetsjenen onder leiding van Imam Sjamil. Tussen 1859 en 1864 voltooiden de tsaristische legers de militaire onderwerping van de Noordelijke Kaukasus. Ondanks de inlijving in de Russische Federatie, verloren de strijdlustige Tsjetsjenen hun hoop op onafhankelijkheid niet.

Bergrepubliek en ASSR

Na de Russische Burgeroorlog (1917-1921) vormden de Tsjetsjeense en Ingoesjetische oblasten (regio’s) samen de ‘Bergrepubliek’. In 1936 werd deze vervangen door de Tsjetsjeens-Ingoesjetische Autonome Socialistische Sovjetrepubliek (ASSR). Ondanks de ‘autonome’ status bleef de ASSR ondergeschikt aan de Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek (SFSR). In 1944 werd de ASSR opgeheven en vond een traumatische gebeurtenis plaats voor het Tsjetsjeense volk: de Aardakh (‘exodus’). Op beschuldiging van collaboratie met nazi-Duitsland liet Stalin alle Tsjetsjenen deporteren naar Centraal-Azië. Pas halverwege de jaren ‘50 werd de uitgedunde Tsjetsjeense bevolking door Chroesjtsjov ‘gerehabiliteerd’. De ASSR werd als onderdeel van de Sovjet-Unie hersteld en de Tsjetsjenen mochten terugkeren naar hun oorspronkelijke, geplunderde woongebied. Gedurende de tweede helft van de 20e eeuw werd landbouw gecollectiviseerd en religie onderdrukt, resulterend in een erbarmelijke economische situatie, overbevolking en verhoogde criminaliteit.

Tsjetsjeense Oorlogen

Mede als gevolg van Gorbatsjov’s glasnost en perestroika radicaliseerde het verzet halverwege de jaren ’80. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 riep de voormalige Tsjetsjeense generaal Dzjochar Doedajev de Tsjetsjeense Republiek Itsjkerië uit. Spanningen met het Rusland van Boris Jeltsin leidden uiteindelijk tot de eerste Tsjetsjeense oorlog (1994-1996), waarbij tienduizenden mensen omkwamen, maar opmerkelijk genoeg de Tsjetsjenen aan het langste eind trokken. Na een aantal instabiele jaren viel een gekrenkt Rusland in 1999 onder het mom van een ‘anti-terreuroperatie’ opnieuw Tsjetsjenië binnen. Ditmaal was Rusland beter opgewassen tegen de onafhankelijkheidstrijders en in 2002 werd de oorlog in het voordeel van de Russen beslist. Vanaf dat moment maakte Tsjetsjenië deel uit van de Russische Federatie.

Recente ontwikkelingen

In de afgelopen decennia vonden veel onafhankelijkheidsstrijders een belangrijk houvast in het wahabisme (een strenge lezing van de islam die kwam overwaaien vanuit onder andere Saoedi-Arabië). De tweede Tsjetsjeense oorlog fungeerde als een katalysator voor deze radicalisering, vooral omdat veel moedjahedien (wahabisten) vanuit omringende gebieden naar Tsjetsjenië kwamen om te helpen in de strijd tegen Rusland. Dit waren vaak veteranen van de oorlog in Afghanistan en met hun komst stimuleerden zij niet alleen het verzet, maar ook het moslimfundamentalisme. Ondanks dat het eerste decennium van de 21e eeuw een relatief rustige periode vormde voor Tsjetsjenië, heeft vooral deze islamisering bijgedragen aan een negatieve beeldvorming over Tsjetsjenië - zeker toen na 11 september 2001 de ‘War on Terror’ zo hoog op de internationale politieke agenda kwam te staan. Toen bleek dat de hoofdverdachten bij de aanslagen in Boston op 15 april 2013 afkomstig waren uit Tsjetsjenië, was het leggen van de link met ‘Tsjetsjenië als broedplaats van terrorisme’ daarom voor velen erg voor de hand liggend.