Internationale geschiedenis dienstplicht
In veel landen is de dienstplicht afgeschaft of opgeschort. Toch gebeurt het in tijden van grote militaire dreiging nog wel eens dat een land besluit de dienstplicht weer in te voeren.
Dienstplicht
Dienstplicht is het onvrijwillig in dienst treden van het nationale leger. De moderne vorm van dienstplicht kent zijn oorsprong in de napoleonistische tijden. Vanaf de negentiende eeuw werden bij alle grootse oorlogen gebruik gemaakt van de dienstplicht om aan voldoende manschappen te komen. Ten tijde van de Eerste en Tweede Wereldoorlog bestonden zeer grote delen van de legers van de strijdende partijen uit dienstplichtige jonge mannen. In de twintigste eeuw schaften meerdere Westerse landen de dienstplicht af, mede door het debat omtrent gewetensbezwaren en vredesorganisaties.
Dienstplicht Verenigde Staten
Tijdens de Burgeroorlog in de Verenigde Staten (1861-1865) werd de dienstplicht wettelijk door de regering ingevoerd. Hierdoor werd het verplicht voor alle mannen tussen de 20 en de 45 jaar om zich te laten registreren voor militaire dienst in oorlogstijd. Vrijstellingen konden verkregen worden door een bedrag van driehonderd dollar te betalen of een plaatsvervanger te laten registreren. De mogelijkheid tot een vrijstelling was hiermee alleen mogelijk voor de rijke elite en dit leidde tot een storm aan protest vanuit de lagere sociale klassen.
Bij het uitbreken van de Eerste en Tweede Wereldoorlog schakelde de Verenigde Staten de dienstplicht weer in, om zo voldoende troepen te werven voor de verdediging van de natie en de aanval op vijanden. De laatste oorlog waar de Verenigde Staten gebruik maakte van de dienstplicht was tijdens de Vietnamoorlog (1955-1975). De anti-oorlog sentimenten groeiden tijdens de Vietnamoorlog en grote hoeveelheden dienstplichtige mannen probeerden onder hun dienstplicht uit te komen door bijvoorbeeld het land te ontvluchten.
Dienstplicht Groot-Brittannië
Ten tijde van de Eerste Wereldoorlog riep de Britse regering alle vrijgezelle mannen tussen de 18 en 45 jaar op om in dienst te treden. Uitzonderingen waren weduwnaren die voor kinderen moesten zorgen en mannen met religieuze beroepen zoals dominee of pastoor. De wet die in 1916 werd gemaakt werd verschillende malen aangepast en aan het einde van de oorlog was de leeftijdsgrens opgeschoven tot 51 jaar.
Einde jaren ’30 begon de dreiging vanuit nazi-Duitsland toe te nemen en de Britten bereidden zich voor op oorlog. In april 1939 werden de eerste jongemannen van 20 tot en met 22 jaar opgeroepen, maar bij de uitbraak van de oorlog in september dat jaar moest elke man tussen de 18 en de 41 jaar zich melden. In 1942 konden alle Britse mannen tussen de 18 en 51 jaar en alle vrijgezelle kinderloze vrouwen tussen de 20 en 30 jaar opgeroepen worden tot militaire dienst. Ook na de oorlog bleef de dienstplicht in Groot-Brittannië bestaan: mannen tussen de 17 en de 21 jaar moesten verplicht 18 maanden in dienst treden en vier jaar op de reservelijst staan. Pas in 1960 werd de dienstplicht buiten oorlogstijd opgeheven.
Dienstplicht Duitsland
In 1956 voerde Duitsland de dienstplicht weer in. Voor bevolkingsgroepen die in het verleden onder het naziregime hadden geleden, zoals joden en homoseksuelen, bestonden er vrijstellingen van militaire dienst. De periode van dienstplicht was slechts zes maanden, kort vergeleken met omringende landen. De dienstplichtigen waren enkel verplicht het land te verdedigen bij een mogelijke aanval, maar zij werden niet gedwongen tot een actieve rol in een aanvallend conflict. De Duitse dienstplicht kende vele uitzonderingen, zo kon men bijvoorbeeld militaire dienst ‘inruilen’ voor maatschappelijke taken. Uiteindelijk werd de dienstplicht in 2011 afgeschaft in Duitsland.
Dienstplicht Rusland
De Russische dienstplicht dateert uit de tijd van Peter de Grote (1682-1725) en gold voor alle mannelijke burgers die hun hele leven oproepbaar bleven. In 1862 werd door Alexander II besloten dat onder andere de elite, de geestelijkheid en welvarende koopmannen vrijgesteld werden voor dienstplicht. Dit zorgde ervoor dat hoofdzakelijk de lagere sociale klassen dienstplichtig waren. In de decennia die hierop volgden werden de regels omtrent de dienstplicht verder aangepast, zo ging de leeftijd van 21 naar 18 jaar en werd de dienstplicht beperkt tot mannen die nog konden werken. Na de Tweede Wereldoorlog werd de dienstplicht verkort tot 3 á 4 jaar, afhankelijk van in welk legeronderdeel men werkzaam was. Met ingang van 2008 werd de periode van dienstplicht beperkt tot 1 jaar.
Dienstplicht in Nederland
Nederland heeft een beroepsleger, maar officieel geldt de dienstplicht nog wel. Daarom krijgen alle jongens van in het kalenderjaar dat ze 17 worden, een brief waarin verteld wordt dat ze dienstplichtig zijn. Sinds 2020 geldt de dienstplicht in Nederland ook voor meisjes en krijgen zij ook een brief rondom hun zeventiende verjaardag. Hier lees je meer over de geschiedenis van de dienstplicht in Nederland.
Afbeelding:
Dienstplichtigen nog in hun burgerkleding worden gecommandeerd door een beroepsmilitair in Amerika (1914). Michel, Carl [Public domain] Missouri Historical Society
