Hoe de Romeinen eeuwen geleden al hun ´fastfood´ afhaalden

Dankzij het internet is het bestellen en laten bezorgen of afhalen van je eten makkelijker dan ooit. Maar nieuw is het niet, de oude Grieken en Romeinen haalden hun eten eeuwen geleden al af. Hoe ging dit in z´n werk?

De ontwikkeling van het afhalen van fastfood in de Romeinse tijd werd voornamelijk door één probleem op gang gebracht: brand, één van de grootste vijanden van de Romeinse gebouwen. Brand kwam in die periode vaak voor en richtte dan vaak grote schade aan. In veel Romeinse steden lag er overal brandbaar materiaal, zoals hout en stro. Families woonden op een kluitje in kleine kamers in een zogenoemde insula, een soort appartementencomplex met meerdere verdiepingen. In het oude Rome leefde het grootste deel van de bevolking in deze insulae, Het ging met name om de huizen van families uit de lage klasse en de werkende middenklasse.

Koken op een open vuur was in deze kleine, brandgevaarlijke ruimtes dan ook geen goed idee. Mochten men toch willen koken, dan kozen de meesten ervoor om gerechten te koken waar maar een klein vuurtje voor nodig was, zoals een patina, een omelet van vis en/of groenten die is bereid in een aardewerken bak boven gloeiende kolen. Mits er natuurlijk een plek was om zo’n vuur te maken. Maar een andere en veel populairdere optie was om de deur uit te gaan en een maaltijd af te halen. Dat bespaarde ook nog eens een hoop tijd en moeite.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Het thermopolium

Het afhalen van maaltijden deden de Romeinen in de zogenoemde thermopolia. Het woord thermopolium betekent letterlijk ´een plek waar iets warms verkocht wordt´. Deze thermopolia waren kleine ruimtes die vastzaten aan een huis en een open voorkant hadden aan de straatzijde waar de mensen eten konden bestellen. De thermopolia werden gekenmerkt door een grote gemetselde balie en waren soms ook versierd met fresco´s. In deze counter zaten meerdere aardewerken vaten, ook wel dolia genoemd, waar gedroogd voedsel als noten in opgeslagen zat. Warm eten werd hier niet in opgeslagen, omdat de vaten daarna schoongemaakt moesten worden. Aangezien de grote vaten in de counter waren gebouwd, was dit vrijwel onmogelijk.

Sommige van deze thermopolia hadden ook kleine restaurantgedeeltes waar mensen hun eten konden opeten, maar de belangrijkste functie was het afhalen van het eten. Mensen konden bij de balie van een menu met veelal gedroogd voedsel kiezen wat ze wilden. Naar verluidt stonden op het menu onder andere linzen, gebakken kaas, vlees, gezouten vissaus, noten en een warme gekruide wijn, genaamd calida.  Er werd in sommige gevallen zelfs pizza geserveerd, maar wel in een andere vorm dan de pizza die we nu kennen. De bodem van de pizza´s werden veelal gemaakt van kaas en ui. Bij alle gerechten stonden gemak en eenvoud centraal, net zoals dat tegenwoordig bij de moderne fastfoodketens ook zo is. Klanten wisten wat ze van de thermopolia konden verwachten en hoefden alleen maar naar de gerechten op de menu´s te wijzen. Het was gebruikelijk om vervolgens het eten mee te nemen naar huis of een andere plek waar men rustig kon zitten om het gerecht op te eten, maar er zijn ook historici die wat anders beweren. Zo beweert historicus James Ermatinger dat het afgehaalde eten juist al lopend opgegeten moest worden, maar dat lijkt op het oog toch een vrij oncomfortabele optie.

Deze thermopolia stonden verspreid in vrijwel elke grote stad van het Romeinse Rijk. Alleen de stad Pompeï had er naar verluidt al meer dan honderdvijftig, voordat het in 79 n.Chr. volledig werd weggevaagd door de uitbarsting van de Vesuvius. Natuurlijk kwamen mensen in eerste instantie naar de thermopolia toe om eten af te halen, maar de thermopolia hadden ook een sociale functie. Het was een handige plek om te socializen en mensen te ontmoeten, simpelweg om ´rond te hangen´ en om te ontspannen.

Slechte reputatie

Deze thermopolia waren razend populair onder de lage en werkende middenklasse, maar dat gold niet zozeer voor de hogere, rijke klasse. Bij deze klasse hadden de thermopolia zelfs een hele slechte reputatie. Dit had meerdere redenen. Eén van de redenen was het feit dat er rond deze thermopolia veelal mensen rondhingen uit de lagere klassen, mensen waar de rijken zich liever niet tussen wilden mengen.

Een andere reden was dat deze fastfoodrestaurants avant la lettre vaak plekken waren waar mensen naartoe kwamen om te gokken en om alcohol te drinken op de bijbehorende binnenplaats. Naar verluidt kwamen criminelen vaak net nadat ze een strafbaar feit hadden gepleegd met hun gezicht bedekt naar de thermopolia om zich klem te zuipen. Dat kwam de reputatie van de themopolia niet bepaald ten goede.

Desondanks gaat het verhaal dat ondanks de slechte reputatie van de thermopolia er ook weleens iemand uit de hogere klassen binnen kwam lopen om te profiteren van het snelle en makkelijke eten.

Overblijfselen van de thermopolia

Meerdere overblijfselen van de Romeinse thermopolia zijn bewaard gebleven. Eind 2020 ontdekten archeologen nog overblijfselen van een thermopolium in Pompeï. Op de zijkanten van de counter waren allerlei schilderingen te zien, zo waren er kippen en ganzen afgebeeld die hoogstwaarschijnlijk verband hielden met wat het thermopolium verkocht. Daarnaast was op de zijkant van de counter ook een hond geschilderd die vastzat aan een lijn als waarschuwing voor mensen die kwaad wilden.

 
Er zijn ook andere thermopolia bewaard gebleven in Pompeï, zoals het Thermopolium van Asellina. Dit is één van de meest complete thermopolia die bewaard is gebleven. Op het aanrecht werden door archeologen complete kannen en schalen gevonden, evenals een ketel gevuld met water. De begane grond in het Thermopolium van Asellina werd gebruikt voor eten en drinken, en enkele trappen leidden naar gastenkamers op de tweede verdieping.

Overblijfselen van soortgelijke thermopolia zijn onder andere ook in het voormalige Heculaneum, het huidige Napels, gevonden en in de wijk Ostia in Rome.

De hedendaagse fastfoodketens

Het makkelijk en snel willen eten is dus echt van alle tijden, dat is duidelijk. In de eeuwen na de val van het Romeinse rijk zijn de ´fastfoodketens´ zich blijven door ontwikkelen en zijn ze uitgegroeid tot de grote fastfoodmagnaten die we vandaag de dag kennen en waar we tijdens de coronacrisis zo ongelooflijk veel gebruik van maken.

Zeker nu de horecaondernemers hun restaurants niet open mogen gooien is het dès te belangrijker dat de mogelijkheid tot afhalen en bezorgen bestaat, het is voor hen de enige manier geworden om financieel te kunnen overleven.

Bronnen:

• Parool.nl: Takeaways aren’t a new thing. The ancient Romans ate nothing but
• Wikipedia.org: Take-out
• Businessinsider.nl: Fast food has existed since ancient Rome — where restaurants sold fish sauce and baked cheese and narrowly survived two emperors
• Historydaily.org: Thermopolia: The Take-out Restaurants of Ancient Rome
• Antiquity.org: Bon Appetit Wednesday! Fish, Chips and Pompeii’s Fast Food Thermopolia
• Arheotravelers.com: Thermopolium, the fast food of the ancient Romans
• Sci-news.com: 2,000-Year-Old Fast Food Shop Uncovered in Pompeii

Afbeeldingen:

• Een thermopolium in Pompeï. By Daniele Florio from Rome, ITALY - Ancient Bar, Pompei, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2930141
• Het thermopolium in Herculaneum. By Aldo Ardetti at Italian Wikipedia, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3654466