“Sinterklaas, wie kent ‘m niet?”

De feestdag van de Heilige Nicolaas wordt al eeuwenlang gevierd, al is het voortdurend van karakter veranderd. In de Middeleeuwen werden tijdens het feest markten en kermissen gehouden. Jongeren schonken elkaar dan harten gemaakt van suikergoed en ‘vrij(st)ers’ van speculaas. In die tijd werd de schoen al gezet en strooide een geheimzinnige hand allerhande lekkernijen.

Tijdens de reformatie probeerden protestantse predikanten en stadsbesturen het Sinterklaasfeest uit te bannen. Ze slaagden daar niet in omdat het onder het volk net als nu een populair feest was. Het werd vooral in huiselijke kring uitbundig gevierd, zoals men op het schilderij ‘Sint Nicolaasavond’ van Jan Steen goed kan zien. Tussen 1750 en 1850 deed de hogere burgerij een poging het feest te beschaven en er een opvoedkundige draai aan te geven. Kinderen werden aangespoord tot hard werken en gehoorzaamheid: “Wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe”. Rond 1850 maakte onderwijzer Jan Schenkman een prentboek waarin het witte paard, Zwarte Piet, de stoomboot, de intocht en het bezoeken van Sint en Piet aan school en gezin met elkaar werden verbonden. Dit is de vorm van het Sinterklaasfeest die we nu kennen.

PICT0176

Regionale verschillen

Tot ver in de 20ste eeuw waren er regionale verschillen in de viering. Intochten werden vooral in steden gehouden, al komen we steeds meer foto’s tegen van dorpen waar dit ook het geval was. De drijvende kracht achter de intochten was vooral de middenstand die maar wat graag inspeelde op het gebruik van cadeaus geven. Pakjesavond was vooral een stedelijk verschijnsel, maar in de dorpen werd wel een schoen of klomp gezet met daarin iets erin voor het paard. Door de komst van de televisie zijn de regionale verschillen grotendeels verdwenen.

Hanicotte als Sinterklaas

De kunstenaar Augustin Hanicotte (1870-1957) bracht Sint Nicolaas en de bijbehorende intocht naar Volendam. Hij was afkomstig uit Noord-Frankrijk waar men ook een levendige Sinterklaastraditie kende. Vanwege zijn afkomst zag de intocht er compleet anders uit dan de blauwdruk voor intocht en feest van Schenkman. We kunnen dit zien op foto’s uit 1898.

F045220_Hanicotte en Zwarte Piet

Sinterklaas, vertolkt door Hanicotte, droeg geen rode tabberd en mijter maar een goudkleurige uitvoering. Hij werd niet begeleid door Pieten maar door twee in Arabische kledij gestoken collega kunstenaars Charles van Wijk en Nico Jungmann. Een soort wijzen uit het oosten. Zij droegen Sinterklaas die op zijn beurt in een draagstoel zat.

F045225_Atelier Siewers_Sinterlaas in Volendam 1898

In 2005 speelde het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen deze intocht na. Het betekende de start van een nieuwe traditie in het Zuiderzeemuseum: het nationale Pietendorp.

 

Landen: 

cover GM3

Het extra dikke nummer van Geschiedenis Magazine verschijnt omstreeks 18 april. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement om dit nummer zonder verzendkosten te ontvangen. 

Piet Hein

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Ga mee op ontdekkingstocht naar archeologische vindplaatsen in binnen- en buitenland!

De wieg van de Zijderoute

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

GM 2 cover - nu in de winkel

Het tweede nummer van 2024 is verschenen. Koop dit nummer bij een kiosk of boekhandel bij jou in de buurt

Lees het eerste jaar Geschiedenis Magazine extra voordelig én kies een welkomstcadeau!