Laatste woorden van Willem van Oranje

Historicus Robert Fruin haalde in de 19e eeuw al katholieke bronnen aan, die ontkenden dat Willem 'De Zwijger' van Oranje na de moordaanslag op 10 april 1584 zijn vermeende laatste woorden “Mijn God, mijn God, heb medelijden met mij, heb medelijden met dit arme volk” nog had kunnen uitbrengen. Het nieuwe onderzoek naar de moord in 1584 heeft er nu solide onderbouwing voor gegeven: De Zwijger stierf zwijgend. Maar verandert er daardoor werkelijk iets?

Er werd al langer getwijfeld of Oranje deze laatste woorden uitte. Ook in de geschiedenis geldt: als iets te mooi klinkt om waar te zijn, dan is dat vaak ook zo. Het waren de perfecte woorden: een godvruchtig man, biddend om genade, niet enkel voor zichzelf, maar ook voor zijn volgelingen. Een ware Vader des Vaderlands, die zijn laatste gedachte wijdde aan zijn volk. Hoe reëel is het dat iemand, die bij verrassing dodelijk wordt getroffen door een pistoolkogel, zulke waardige, en vooral, politiek correcte woorden sprak? En dan: wie kan deze woorden in het pandemonium dat volgde op de aanslag, echt gehoord hebben? Zelfs degenen die zich direct over de stervende prins bogen, moeten hier moeite mee hebben gehad. Bovendien, in welke taal sprak Oranje deze woorden eigenlijk? In het Duits of het Frans? De bronnen verschillen van mening.

Onafhankelijke bronnen

De laatste woorden van de prins komen in verschillende afzonderlijke bronnen terug, zoals een brief van zijn dochter Maria van Nassau, een week na de aanslag, en in officiële diplomatieke correspondentie, naar de koning van Frankrijk en de Britse koningin. Ook in het verslag van de vergadering van de Staten Generaal, slechts enkele uren na de moord, zijn Oranje's laatste woorden al opgenomen. Als er sprake is van fabricage, dan is het wel heel snel gebeurd. De enige verklaring die je daarvoor zou kunnen geven is dat één ooggetuige de woorden heeft gehoord, en dat de andere aanwezigen die zonder meer hebben overgenomen.

Onderzoek

In het onderzoek dat door Delftech en Museum Het Prinsenhof komen nieuwe feiten naar boven die de twijfel onderbouwen. Met moderne forensische middelen is de moord nauwgezet gereconstrueerd. Herinterpretatie van het sectierapport na het overlijden van de prins, en nieuw licht op de plaats delict en de baan van de kogels, leidt tot de conclusie dat één van de kogels een deel van de linker hartkamer openscheurde. De dood treedt dan vrijwel meteen in. Het is uitgesloten dat de prins dan nog iets samenhangends kan hebben uitgebracht.

Bronnen versus reconstructie

Het einde van een mythe? Het laatste woord is er ongetwijfeld nog niet over gezegd. Het gaat hier niet om bronnen versus feiten, maar om bronnen versus reconstructie. Beide hebben hun beperkingen. Maakt het iets uit? Sommigen reppen van geschiedvervalsing om politieke motieven. Dat kan waar zijn. Anderzijds zijn de vermeende laatste woorden van Willem de Zwijger volledig consistent met wat we over hem en zijn gedachtewereld weten vanuit zijn geschriften. In meer dan één opzicht kán de prins deze woorden dus heel goed gezegd hebben.

Lees in dit artikel meer over de verschillende moordaanslagen op Willem van Oranje.