Wojtek: de beer die Poolse soldaat werd

Het Poolse 2e Korps werd tijdens de Tweede Wereldoorlog in 1943 samengesteld met voormalige Poolse krijgsgevangenen afkomstig uit de Sovjet-Unie. Het legerkorps bestond uit meer dan 75.000 soldaten en één grote, bruine beer. Deze beer, genaamd Wojtek, was mascotte van het korps en bereikte zelfs de militaire rang van Soldaat 1e Klasse. Hoe kwam Wojtek in deze bijzondere positie terecht?

De Duitsers vallen Polen binnen

Aan het einde van de jaren ’30 hing er al een tijd lang een gespannen sfeer in Europa. Duitsland was al jaren bezig om haar leger uit te breiden, en Adolf Hitler wilde de ingrijpende gevolgen van het Verdrag van Versailles terugdraaien. In 1919 had Duitsland namelijk de ‘Poolse Corridor’ moeten afstaan aan Polen. In 1939 sloten Duitsland en de Sovjet-Unie een verdrag dat bekend werd als het Molotov-Von Ribbentroppact. Dat was officieel een niet-aanvalsverdrag, maar in het geheim spraken de twee landen ook af hoe ze grote delen van Europa zouden verdelen. Op 1 september 1939 viel het Duitse leger Polen binnen en rukte snel op naar de in het pact afgesproken grens, waarna op 17 september ook Stalin zijn deel van de Poolse buit opeiste en de laatste stukken van het verslagen Polen bezetten.

Het Poolse 2e Korps

De Sovjets namen veel Poolse soldaten krijgsgevangen. Duizenden van hen werden naar de Sovjet-Unie afgevoerd, waar ze onder onbeschrijflijke omstandigheden verbleven. Naast soldaten werden ook talloze Poolse burgers naar Siberië gestuurd.

Maar in 1941 veranderde alles. In de zomer van dat jaar verbrak Hitler het pact met de Sovjets en viel de Sovjet-Unie binnen met ‘operatie Barbarossa’. Eén van de gevolgen van het verraad van Hitler was dat de Sovjets besloten om hun Poolse krijgsgevangenen vrij te laten, zodat deze Polen zich bij het verzet tegen de Duitsers zouden voegen. Op advies van de Britten begon de Poolse regering in ballingschap onderhandelingen om hun krijgsgevangenen vrij te krijgen en weer onder de wapens te roepen. In juli 1941 tekenden de Poolse minister van Buitenlandse zaken en de ambassadeur van de Sovjet-Unie in Londen een verdrag dat het mogelijk maakte dat de Poolse krijgsgevangenen in de Sovjet-Unie vrijkwamen en weer een gevechtseenheid mochten vormen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Adoptie

In 1942 reisden de Poolse krijgsgevangenen door Iran naar Egypte. Vanuit daar zouden ze naar Europa worden verscheept om tegen de Duitsers te vechten. Tijdens een tussenstop onderweg, ergens in Iran, werden een paar soldaten benaderd door een Iraanse jongen met een kleine beer in zijn armen. De ouders het jonge dier waren kort daarvoor door een jager gedood, waardoor het beertje was uitgehongerd. De soldaten kochten daarop het dier voor wat Perzische munten, chocolade, een Zwitsers mes en een blikje rundvlees. Ze gaven de beer de Poolse naam ‘Wojtek’, dat ‘Lachende Krijger’ betekent.

Leven in het legerkamp

Om de jonge beer te laten aansterken, gaven de soldaten hem melk uit een wodkafles. Wojtek werd behandeld als een baby, en hij ontwikkelde zich tot een ware mascotte voor het korps. Omdat hij als jong al onder de mensen was, was hij helemaal gewend aan mensen en paste hij goed tussen de soldaten. Volgens de soldaten hield Wojtek van sigaretten en bier, en troostte hij hen door een poot op hun schouder te leggen als ze verdrietig waren. Er gaan zelfs verhalen dat Wojtek leerde hoe hij mannen ondersteboven aan hun voeten kon vasthouden, waardoor nieuwe soldaten dachten dat ze werden opgegeten.

Wojtek wordt soldaat

Toen het 2e Korps aankwam in Egypte, werden ze toegewezen om samen met een Brits korps te gaan vechten in Italië. Het Britse schip waarmee de Poolse soldaten zouden varen, wilde Wojtek echter niet meenemen. De Britten hadden namelijk de regel dat huisdieren en mascottes niet mee naar het front mochten. Daarom werd Wojtek officieel benoemd tot soldaat: hij kreeg een eigen loonboekje, rang en serienummer. Zo wisten de Polen de regels van de Britten te omzeilen, en mocht Wojtek mee naar Italië. Daar vocht het 2e Korps in de Slag om Monte Casino (1944). Er gingen veel geruchten dat Wojtek zijn medesoldaten hielp bij het sjouwen van kisten met munitie, maar volgens Henryk Zacharewicz (onderdeel van het 2e Korps) waren de kisten in werkelijkheid leeg. Zijn optreden tijdens de Slag om Monte Casino werd echter alom bekend, waardoor Wojtek een ware held binnen het Poolse leger werd en de beer voor de Polen van onschatbare waarde was. Niet als soldaat of lastdier, maar om de moraal hoog te houden tijdens de bittere en bloedige strijd om Monte Casino.

Einde van de oorlog

Nadat de Tweede Wereldoorlog ten einde kwam, rees ook de vraag wat er met Wojtek moest gebeuren. Degenen die zich bezighielden met de zorg voor de beer wilden niet dat hij naar Polen ging, uit angst dat hij een communistisch symbool voor de Sovjet-Unie zou worden. Hij verhuisde daarom naar een boerderij in Schotland, samen met enkele medesoldaten die daar tijdelijk werden opgevangen. De tamme beer bleef daar wonen, en werd door de lokale bevolking gezien als onderdeel van de gemeenschap. Na de demobilisatie van 1947 werd Wojtek aan de dierentuin van Edinburgh geschonken, waar hij al snel een populaire attractie werd. 

De bruine beer stierf in 1963, mede door een beschadigde slokdarm. Die aandoening was mogelijk het gevolg van de vele sigaretten die hij zou hebben gegeten. Volgens de soldaten was Wojtek enorm belangrijk om de moraal in het leger hoog te houden. Ver weg van familie en omringd door ellende, kon hij hen troosten en hernieuwde moed geven.

Bronnen:

• BBC: Story of Poland's 'soldier bear' Wojtek turned into film
• Business Insider: The story of Wojtek, the 440-pound bear that fought the Nazis in World War II, is being made into a movie
• Time: The Bear Who Became a Cigarette-Smoking, Beer-Drinking World War II Hero
• Trouw: Soldaat Wojtek heeft een bruine vacht
• Wikipedia: Wojtek (bear)

Afbeeldingen:

• Foto bovenaan: Imperial War Museum, Public domain, via Wikimedia Commons.
• Foto worsteling: Unknown author, Public domain, via Wikimedia Commons.
• Penning van het Poolse Tweede Korps: Unknown author, Public domain, via Wikimedia Commons.
• Foto Schotland: Unknown photographer, Public domain, via Wikimedia Commons.