Zelfde tijd, andere dag: Oceanië en de Internationale Datumgrens

Na middernacht, op 1 januari, vieren de inwoners van Kiribati nieuwjaar. Omdat de wereld is verdeeld in tijdzones komt daarna uur na uur de rest van de wereld aan de beurt. De inwoners van Amerikaans Samoa moeten het langste wachten. Sterker nog: als het in West-Kiribati nieuwjaar is, is het daar nog 30 december! We zochten uit waarom de internationale datumgrens in Oceanië zo’n rare kronkel maakt.

De internationale datumgrens

Eerst maar eens die internationale datumgrens. Want waarom hebben we die eigenlijk? Na de expeditie van de Portugese ontdekkingsreiziger Ferdinand Magellaan ontdekten de overlevenden dat het in Spanje 1 dag later was op de kalender dan volgens hun eigen agenda. Als je een rondje om de aarde reist, moet er dus ergens één dag bij de reis worden opgeteld.

In 1884 werd besloten dat de internationale nul-graden meridiaan (een lijn die op de wereldkaart van noord naar zuid loopt) door Greenwich in Engeland zou lopen. Één van de redenen om deze locatie te kiezen, was dat zich aan de andere kant van de wereld (op 180 graden) bijna geen landmassa bevond. Deze 180-graden meridiaan liep namelijk over de grote oceaan. Dit was dan ook een logische plek om een datumgrens vast te stellen. Ten westen van de lijn was het één dag later dan ten oosten van de lijn. Hoewel het nooit ergens officieel is vastgelegd, is deze denkbeeldige lijn de internationale datumgrens gaan heten.

Afwijkingen

Omdat er geen afspraken waren gemaakt over de internationale datumgrens, verschilde de datum soms van land tot land. Het uiterste puntje van Rusland, dat bijna tegen Alaska aanligt, hield dezelfde datum aan als de rest van Rusland, terwijl het puntje geografisch gezien wel de datumgrens overschreed.

Minder vanzelfsprekend waren koloniën die ondanks hun ligging de datum van het moederland aanhielden. Het bekendste voorbeeld daarvan zijn de Filipijnen. Onder Spaans bewind kwam het meeste koloniale verkeer vanaf Zuid-Amerika. De Filipijnen hielden daarom vast aan de datum die ten oosten van de datumgrens werd gehanteerd. De Filipijnen lagen zo altijd een dag achter ten opzichte van de omliggende landen! Na de Spaanse overheersing, ging het land dezelfde tijdzone als zuiderbuur Indonesië hanteren.

Kiribati en Samoa

Een internationale datumlijn door het midden van de Grote Oceaan doorkruiste ook een aantal eilandnaties in Oceanië. Kiribati bijvoorbeeld, had door de internationale datumlijn een oostelijk deel dat 24 uur voorlag op het westelijk deel van het land. Dat betekende dat er tussen sommige eilanden slechts beperkt samengewerkt kon worden. Doordat de datumgrens dwars door het land liep, was het op vier van de zeven dagen van de week ergens in het land weekend.

Ook zorgde het datumverschil tussen het oostelijke deel van de eilandenstaat en belangrijkste handelspartner Australië voor veel verwarring. Daarom werd er in het oostelijke deel van het land gewisseld naar de datum die in het westelijke deel gehanteerd werd. Om dit voor elkaar te krijgen moest er in het oosten van het land een dag worden over geslagen. In 1994 viel oudejaarsdag daarom op die eilanden eenmalig op 30 december. De grenzen van de tijdszones bleven wel hetzelfde, waardoor men in west-Kiribati de unieke tijdzone UTC+14 gebruikt, terwijl het in het noordelijker gelegen Hawaii even laat is (UTC -10), maar wel een dag eerder.

De internationale datumgrens liep ook dwars door Samoa. In dat land werd al één datum gehanteerd toen er in 2011 besloten werd om een dag over te slaan en dezelfde datum aan te houden als Nieuw-Zeeland en Australië. Dit betekende een economische breuk met de Verenigde Staten en ook met Amerikaans Samoa, dat ten oosten van de eilandengroep en ten oosten van de datumgrens ligt.

Afbeelding:

• Wikimedia Commons: International Date Line, Jailbird [CC BY-SA] (Bijgesneden)

Bronnen:

• Staff.science.uu.nl: Recent Adjustments to the International Date Line
• Staff.science.uu.nl: The International Meridian Conference (1884) and Afterwards
• knack.be: Internationale datumgrens staat niet stil
• Volkskrant: 2014 in Kiribati, Samoa en Nieuw-Zeeland
• Timeanddate.com: What Is the International Date Line (IDL)?
• Britannica: International Date Line