Sinds wanneer gebruiken dokters mondkapjes?
Tegenwoordig is het heel normaal dat medisch personeel mondkapjes gebruikt bij operaties en behandelingen. En in sommige situaties is het ook in het gewone dagelijks leven een goed idee om een mondkapje te dragen. Zo ben je beter beschermd tegen allerlei besmettelijke bacteriën. Dat lijkt heel logisch, maar aan het begin van de twintigste eeuw zag je nauwelijks chirurgen met een mondkapje in het ziekenhuis. Sinds wanneer zijn we mondkapjes gaan dragen?
De snaveldokters
Eén van de eerste voorbeelden van mondkapjes zijn de zogeheten vogelmaskers. Deze maskers werden tijdens de pestepidemieën van de 17e eeuw voor het eerst gebruikt.
In die tijd geloofden dokters dat ziektes verspreid werden door zogeheten ‘miasma’s’. Een miasma was een vorm van slechte lucht die ziektes kon overbrengen, maar ook de gemoedstoestand van mensen kon aantasten. Dokters gebruikten deze vogelmaskers omdat ze de snavel van het masker vol konden stoppen met ‘goede’ geuren, zoals parfums en kruiden, die de miasma’s tegen konden gaan. Men wist nog niet dat ziektes in werkelijkheid werden overgebracht door bacteriën.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Ignaz Semmelweis
De mondkapjes zoals wij ze nu kennen ontstonden pas in de 20e eeuw. Voor die tijd was het heel normaal dat een dokter zonder handschoenen of gezichtsbescherming bijvoorbeeld een lijkbeschouwing uitvoerde en daarna met dezelfde handen meehielp bij een bevalling. Ook handenwassen was in die periode nog niet vanzelfsprekend voor dokters.
De Hongaarse dokter Ignaz Semmelweis bracht hier verandering in, toen hij in 1847 ontdekte dat dokters lijkdeeltjes met zich meedroegen wanneer ze zonder handschoenen en handenwassen met lijken bezig waren geweest. De bevindingen van Semmelweis werden in eerste instantie echter niet geloofd. Dokters hadden er nogal moeite mee dat zij door middel van deze onzichtbare deeltjes ziekmakende stoffen met zich meedroegen. Het besef dat Semmelweis gelijk had ontstond pas aan het eind van de 19e eeuw.
Bacteriën als boosdoener
Aan het einde van de 19e eeuw werd langzaamaan duidelijk dat bacteriën de veroorzakers van ziektes waren. Hiermee groeide ook het besef dat dokters zichzelf moesten beschermen om de verspreiding van deze ziektes tegen te gaan.
Aan het begin van de 20e eeuw ontstonden op die manier ook de eerste medische mondkapjes. Rond 1897 waarschuwden de eerste Europese onderzoekers dat zonder mondkapjes, de kans om besmet te raken in ziekenhuizen veel groter was. Ondanks de Europese wetenschap was China één van de eerste landen waar medische mondkapjes gebruikt werden. Hier ontwikkelde de dokter Wu Lien-Teh in 1910 medische mondkapjes, in een poging de verspreiding van longziektes in Noord-China tegen te gaan.
Spaanse Griep: massaal mondkapjes dragen
De uitbraak van de Spaanse Griep in 1918 zorgde ook in Europa voor een ommekeer. In dat jaar werd door onderzoekers ook voor het eerst voorgesteld om mondkapjes te steriliseren na gebruik, waardoor ze stukken effectiever waren. Medisch personeel begon massaal mondkapjes te dragen en al snel werd dat door anderen overgenomen. Dit had ook alles met de Eerste Wereldoorlog te maken.
Het dragen van een mondkapje om een snelle verspreiding van het griepvirus te remmen of helemaal te voorkomen, werd opgegvat als een taak van iedereen, dus ook van de gewone man op straat. Door thuis de besmettingen af te remmen, zou men kunnen voorkomen dat de besmettingen zich nog verder uitbreidden naar de soldaten aan het front, was het idee. En die boodschap werd dan ook veelvuldig verspreid, waarbij ook nieuwe media, zoals de (toen nog) stomme film werden ingezet. In een voorlichtingsfilmpje legde de Engelse overheid bij monde van 'Doctor Wise', uit hoe een mondkapje gemaakt kon worden en hoe men die diende te dragen, over de mond én de neus. Maar ook het belang van thuisblijven bij klachten werd benadrukt.
De mondkapjes van nu
Na de Tweede Wereldoorlog begon men in West-Europa de mondkapjes ook te gebruiken tegen de toenemende luchtvervuiling. Het dragen van een mondkapje moest bijdragen aan de bescherming tegen smog.
In veel westerse landen stierf dit gebruik langzaam weer uit, doordat er steeds meer middelen werden gevonden om luchtvervuiling tegen te gaan. Dit kwam met name door de afname van de zware industrie vanaf de jaren ’60.
Het gebruik van mondkapjes tegen luchtvervuiling verschoof daarmee naar snel ontwikkelende landen, vooral in Azië. In de grote steden in China bijvoorbeeld is het dragen van een mondkapje, ook wanneer er geen sprake is van een pandemie, onderdeel van het dagelijkse straatbeeld geworden.
Covid-19
De uitbraak van de corona-pandemie in 2020 zorgde voor een heropleving van het gebruik van mondkapjes in veel westerse landen. Bijvoorbeeld op straat, in winkels en in het OV. Hiermee groeit ook de markt voor mondkapjes en zijn veel mensen thuis aan de slag gegaan om hun eigen mondkapjes te maken.
Leestip:
Per imperatief plakkaat – Overheid en pestbestrijding in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Auteur: A.H.M. Kerkhoff
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048105
Winkelprijs: €35,–
Bestel Per imperatief plakkaat
Bronnen
- John Spooner, ''History of Surgical Face Masks: The myths, the masks and the men and women behind them'' AORN Journal 5 (1967) 1 pp. 76-80.
- History.com. When mask-wearing rules during the 1918 flu pandemic faced resistance.
- Bloomberg.com. Medical face masks: an illustrated history.
- VRT. Het Vogelmasker: de angstaanjagende voorganger van het mondmasker.
afbeelding
- Pixabay. Mondkapje [Public Domain]
- Wikimedia Commons. Mondkapjes tijdens de Spaanse Griep [Public Domain]
