Ignaz Semmelweis: de redder van moeders

Ignaz Semmelweis (1818-1865) was een Hongaarse arts die werkte bij een kraamkliniek in Wenen. Veel vrouwen stierven destijds aan kraambedkoorts, waarvan de oorzaak nog onbekend was. Semmelweis beweerde dat artsen die lijken ontleedden en vervolgens vrouwen behandelden de boosdoeners waren. Hij concludeerde dat handen wassen in bleekwater zogenaamde ‘lijkdeeltjes’ verwijderde. Moedersterfte daalde snel en Semmelweis kreeg de bijnaam 'redder van moeders'. Maar zijn theorie werd bekritiseerd en hij kreeg pas na zijn dood de erkenning die hij verdiende.

Handen wassen

Handen wassen na een toiletbezoek of voor het eten is tegenwoordig gebruikelijk. Het is dan moeilijk om voor te stellen dat aan het begin van de 19e eeuw artsen niet hun handen wasten als ze patiënten behandelden. Het was toentertijd gebruikelijk om zonder tussendoor handen te wassen het ene moment lijken te ontleden en het andere moment patiënten te opereren. Op deze manier werden bacteriën overgebracht op zwangere vrouwen die vervolgens dagen na hun bevalling stierven zonder duidelijke verklaring. Het was pas in 1847 dat de oorzaak van deze zogenaamde kraambedkoorts werd ontdekt door Ignaz Semmelweis.

Moedersterfte in twee klinieken

Nadat Semmelweis in 1844 was afgestudeerd in de geneeskunde aan de Universiteit van Wenen specialiseerde hij zich in verloskunde. Hij ging in 1846 aan de slag bij een kraamkliniek in Wenen. De kraamkliniek had een moedersterfte van ongeveer 10%, terwijl dat bij een andere kliniek beduidend lager was met 4%. Beide klinieken gebruikten nagenoeg dezelfde technieken. Zelfs moeders die thuis of op straat bevielen hadden een grotere overlevingskans. Semmelweis wilde de oorzaak van het hoge percentage achterhalen en ging beide klinieken uitvoerig vergelijken. Hij concludeerde dat het enige belangrijke verschil de werknemers was. De kliniek waar Semmelweis werkte, leidde ook medische studenten op. Bij de andere kliniek werkten uitsluitend vroedvrouwen. Hij onderzocht onder andere religie, het aantal werknemers per vierkante meter en zelfs het klimaat, maar de oorzaak bleek elders te liggen: bij de zogenaamde ‘lijkdeeltjes’.

Lijkdeeltjes

De dood van een vriend in 1847 gaf Semmelweis de doorbraak. Zijn vriend was per ongeluk geprikt door een scalpel die was gebruikt bij een lijkschouwing door een medische student. De doodsoorzaak kwam overeen met kraambedkoorts. Semmelweis concludeerde dat de artsen en medische studenten van zijn kraamkliniek zogenaamde ‘lijkdeeltjes’ met zich meedroegen en dat die werden overgedragen op de moeders. Dit verklaarde het verschil met de andere kliniek, waar de vroedvrouwen niet in contact kwamen met lijken.

Theorie in werking

Artsen en medische studenten moesten voortaan hun handen wassen in bleekwater om de geur van lijken te verwijderen. Volgens Sammelweis hing de geur samen met de aanwezigheid van de ‘lijkdeeltjes’. Moedersterfte daalde binnen een paar maanden van 10% naar 1%. Maar zijn theorie werd niet geaccepteerd door de medische gemeenschap in Wenen. Andere artsen vonden het onwaarschijnlijk dat alle sterfgevallen van moeders verklaard konden worden door onzichtbare deeltjes. Bovendien waren ze er niet van gediend dat artsen zelf de boosdoeners zouden zijn. De daling in moedersterfte was volgens hen slechts toeval. Het zou nog enkele decennia duren voordat het bestaan van bacteriën werd bewezen door Louis Pasteur en de theorie van Semmelweis werd geaccepteerd.

Een eenzaam eind

Semmelweis werd ontslagen en door de medische gemeenschap uitgelachen. Verontwaardigd door de arrogantie en onwetenheid van de medische gemeenschap begon hij brieven te schrijven naar prominente Europese verloskundigen om steun te zoeken. Maar hij raakte gefrustreerd omdat niemand hem geloofde. De inhoud van zijn brieven werden steeds agressiever en hij begon artsen uit te maken voor moordernaar. Zijn vrouw en vrienden dachten dat hij gek werd en lieten hem opnemen in een psychiatrische inrichting in 1865 – toen Pasteur al bezig was met zijn experimenten. Twee weken later stierf hij aan bloedvergiftiging, waarschijnlijk als gevolg van mishandeling door bewakers. Als zijn theorie was geaccepteerd en nader was onderzocht, had zijn dood – en die van vele anderen – wellicht voorkomen kunnen worden. Pas na zijn dood kreeg Semmelweis de erkenning die hij verdiende.