Blikvanger in Groningen: de Folkingestraat-synagoge

In 1906 werd in de Folkingestraat in Groningen een nieuw sjoelgebouw ingewijd, dat plaats bood aan ruim zeshonderd mensen. Tot 1942 leefden bijna drieduizend Joden in de stad Groningen. Na de sjoa keerden slechts 120 van hen terug. Toch werd ruim dertig jaar geleden de Folkingestraat-synagoge heropend. De Groningers vinden het vanzelfsprekend weer een synagoge ‘in stad’ te hebben.

Door: Suzan Breedveld

In de voorjaarsvakantie nestelen mijn zoon en ik ons in de trein en na een lunch, een tijdschrift en wat games arriveren we in de noordelijke stad. We lopen zo het perron af. Nu moeten we op onze hoede zijn voor het drukke fietsverkeer. We nemen de brug bij het Groninger Museum, lopen vervolgens langs de Pathé-bioscoop en zien dan het markante sjoelgebouw met de twee koepels al: de Folkingestraat-synagoge. Het grote bouwwerk herinnert ons aan het rijke Joodse leven dat hier tot de oorlog was. Maar ook nu is het meer dan alleen een prachtig gerestaureerd monument en tentoonstellingsruimte – om de week vinden er sjoeldiensten plaats.

[caption id="attachment_66055" align="alignright" width="118"] Glas-in-lood-ramen met trompe l’oeil effect.[/caption]

Frits Grunewald, voorzitter van de NIG Groningen, laat ons binnen via de zijdeur en vertelt dat er in de winter geen vaste rondleidingen zijn vanwege de kou. “Het is niet te doen om het warm te stoken. Groepen kunnen op aanvraag wel komen, maar met winterjassen aan”. Door het unieke ontwerp hoeft de kleine groep sjoelgangers zich niet verloren te voelen op de houten banken. Dames zitten niet op de balkons maar aan de zijkant. De mechietsa, eveneens van hout, kan optioneel op verschillende plekken worden geplaatst.

Frits: “Op een gewone sjabbat zijn er zo’n twintig mensen. Het aantal sjoelgangers is niet gegroeid, meer mensen zijn er eenvoudigweg niet. Wel heb ik een verandering opgemerkt. Gingen mensen voorheen naar sjoel om minjan te maken, nu komen zij voor zichzelf. Natuurlijk moeten we nog wel van tevoren rondbellen om verzekerd te zijn van minjan, maar men doet actief met de dienst mee. Deze wordt geleid door Jos Tal, een Israëlische chazan, die ook kan laajenen, en speciaal eens in de twee weken vanuit Amstelveen naar Groningen komt.

Bij speciale gelegenheden komt er ook een rabbijn, onze vaste rabbijn is Shmuel Spiero. Een tijdlang hadden we rabbijn Shimon Evers. Beiden zeer prettig. Samen met de rabbijn sluiten we steevast het sjoelseizoen voor de zomervakantie af met een barbecue op de grote binnenplaats hierachter.

[caption id="attachment_66056" align="alignleft" width="189"] De sjabbattafel is onderdeel van het educatiecentrum, dat zich op de galerij bevindt.[/caption]

We hebben een kosjere keuken, die alleen geopend is tijdens kiddoesjiem en Joodse vieringen. Zo is het niet nodig om voor de koffie, thee en limonade die bij rondleidingen geschonken wordt, een masjgiach te hebben.

Er is veel samenwerking en uitwisseling met de Joodse gemeenten in de twee andere noordelijke provincies. Voor Megilat Esther gaan wij bijvoorbeeld naar Leeuwarden. Dat is een uurtje rijden vanaf hier.

Ik ben na de oorlog geboren. Mijn ouders trouwden in 1945 in deze grote synagoge, die toen verlaten en vervallen was. Daarna gebruikte de Joodse gemeente de kleinere ‘jeugdsjoel’ in de Folkingedwarsstraat. In het begin was het nog best levendig, ik herinner me Joodse les, feestdagen, bar mitswa’s. Pas na een jaar of vijftien begon het leeg te stromen. Mensen vertrokken naar Amsterdam, Israël of de VS. Ik bleef in Groningen en wilde me actief inzetten voor de Joodse gemeente. Sindsdien heb ik diverse bestuursfuncties bekleed.

[caption id="attachment_66058" align="alignright" width="204"] Het unieke gebouw is door een christelijke architect ontworpen in Oriëntaalse stijl.[/caption]

Toen in 1981 dit sjoelgebouw was teruggebracht naar zijn oorspronkelijke staat – na de oorlog hadden er jarenlang een wasserij en een apostelkerk in gehuisd – was niet de hele Joodse Gemeente Groningen meteen enthousiast. Men was bang zich verloren te voelen in de grote ruimte. Toch zijn we er nu trots op dat we dit gebouw opnieuw als sjoel in gebruik hebben genomen”.

De Stichting Folkingestraat Synagoge staat apart van de Joodse Gemeente Groningen. Marcel Wichgers is uitvoerend directeur en tevens gids voor de rondleidingen in de synagoge. De stichting geeft tweemaal per jaar een full colour tijdschrift uit genaamd ‘Mzzl!’. We blijken dus collega’s te zijn. Marcel legt uit dat zijn blad naast Joodse ook veel niet-Joodse lezers heeft. “Een gebouw als dit, dat tweemaal een kostbare restauratie heeft ondergaan, heeft natuurlijk veel sponsoren, die we graag op de hoogte houden.

[caption id="attachment_66088" align="alignleft" width="156"] Het historische mikwe is vorig jaar herontdekt.[/caption]

Ook trekt het gebouw veel bezoekers, zowel voor het educatiecentrum ‘Cool in Sjoel’ op de voormalige vrouwengalerij en het onlangs herontdekte mikwe alsook voor de exposities en concerten, die naast het afgeschermde sjoelgedeelte worden gehouden. Deze hebben overigens vaak een link naar het Jodendom”.

De eerstvolgende voorstelling vindt op zondagmiddag 3 mei plaats. Aan de hand van fragmenten uit zijn dagboek vertelt Elisabeth Oets het boeiende en aangrijpende levensverhaal van Philip Mechanicus. Ze zingt daarbij liederen van Ilse Weber, gecomponeerd in Theresienstadt. Hierbij wordt ze begeleid door pianiste Mi Ying Chen.

woordenlijst:

bar mitswa = viering van het moment dat een jongen 13 jaar is geworden en religieus opzicht ‘volwassen’, verantwoordelijk
chazan = voorzanger
kiddoesj = de zegening die wordt uitgesproken bij de aanvang van sjabbat en feestdagen. Op sjabbat wordt op vrijdagavond en zaterdagochtend voor de aanvang van de hoofdmaaltijd een zegening uitgesproken over een beker wijn of druivensap.
kosjer = volgens de Joodse spijswetten
laajenen = voorlezen uit de Tora met de juiste intonatie
masjgiach = iemand die bevoegd is toezicht te houden in een kosjere keuken
mechietsa = afscheiding in de synagoge tussen waar de dames en waar de heren zitten
Megilat Esther = het boek Esther (dat gelezen wordt met Poeriem)
mikwe = ritueel bad
minjan = vereiste minimum van 10 heren van 13 jaar of ouder voor bepaalde delen van de dienst
sjoa = holocaust
sjoel = synagoge