7 april jarig: Charles Fourier

“Waarheid en commercie zijn net zo onverenigbaar als Jezus en Satan.” Het zijn de woorden van de invloedrijke 19e-eeuwse denker Charles Fourier. Hij was een fervent tegenstander van het kapitalisme, pleitte voor een radicale herstructurering van de samenleving, ontwierp de zogenaamde phalanstères en introduceerde het begrip ‘feminisme’. Charles Fourier werd geboren op 7 april 1772.

François Marie Charles Fourier was de zoon van een redelijk vermogende Franse kledingkoopman uit Besançon. Zijn vader overleed in 1781, waardoor de jonge Fourier een bescheiden erfenis ten deel viel. Hij groeide op in zijn geboorteplaats en volgde daar eveneens onderwijs aan het Jezuïetencollege. Het handelswezen kon hem al op jonge leeftijd niet bekoren. Fourier hield van architectuur en droomde ervan ingenieur te worden. Omdat hij slechts van eenvoudige afkomst was, werd Fourier echter niet toegelaten tot de lokale militaire ingenieursschool.

In 1791 verhuisde Fourier naar Lyon, waar hij tijdelijk werk vond als klerk en met enige tegenzin in de leer ging bij de koopman Bousquet. Vervolgens reisde hij als tussenhandelaar veel door Frankrijk en deed daarbij regelmatig de steeds groter wordende steden als Parijs, Rouen, Marseille en Bordeaux aan. Fourier begon zich te ergeren aan het commerciële winstbejag dat hij overal om zich heen opmerkte. Langzaam maar zeker kreeg hij een grondige afkeer van de in zijn ogen onrechtvaardige, verderfelijke zakenwereld.

Ontwerp voor een phalanstère Ontwerp voor een phalanstère

Rond 1800 besloot Fourier zijn gedachten op papier te zetten. Dit resulteerde in 1806 in de publicatie van The Social Destiny of Man, waarin hij zijn idee van een rechtvaardige maatschappij presenteerde – één waarin geen ruimte was voor handel en commercie. Fourier pleitte voor zogenaamde phalanstères: coöperatieve, agrarische communes, bestaande uit zo’n 500 tot 2000 personen, waarin stad en platteland verenigd waren in de vorm van een zelfvoorzienende gemeenschap van ‘gelijken’. Hij probeerde zo de voordelen van de stad te combineren met een zo natuurlijk mogelijke omgeving. Vanwege een gebrek aan zowel enthousiasme als financiële middelen zou er echter nooit een phalanstère worden verwezenlijkt.

Fourier was te plaatsen in de 19e-eeuwse traditie die, beïnvloed door het optimisme van de verlichting en het ‘utopische’ denken, ernaar streefde om ideale steden of woongemeenschappen te realiseren. In de laatste twee decennia van zijn leven legde Fourier zich toe op het schrijven van meer boeken en scherpte hij zijn sociaal-emancipatoire gedachtegoed op de samenleving aan – waarbij hij zich ook uitsprak voor vrouwenrechten. Vanwege zijn weerzin tegen het traditionele huwelijk trouwde hij nooit. Charles Fourier overleed op 10 oktober 1837 in Parijs. Zijn theoretische, antikapitalistische nalatenschap inspireerde onder meer Karl Marx en de Commune van Parijs.

<h3>Bronnen</h3>
<p>- Britannica, <a href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/215092/Charles-Fourier">Charles Fourier</a></p>
<p>- Spartacus Educational, <a href="http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/RUSfourier.htm">Charles Fourier</a></p>
<p>- NewWorldEncyclopedia, <a href="http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Charles_Fourier" target="_blank">Charles Fourier</a></p>
<p> </p>
<p><strong>Afbeeldingen</strong></p>
<p>- Wikimedia, <a href="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e3/Hw-fourier.jpg" target="_blank">Charles Fourier</a></p>
<p>- Wikimedia, <a href="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/85/Idée_d%27un_phalanstère.jpg" target="_blank">Idée d'un phalanstère (...)</a></p>
<p> </p>
<h3>Leestips - Boeken</h3>
<p><!-- Educatheek.nl product widget voor isgeschiedenis.nl--></p>
<style>
<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/

<!--/*--><![CDATA[/* ><!--*/
<!--
.ellement { width: 165px; float: left; margin: 5px; } .widgetlink { color: #000; font-family: Verdana; } .widgetprice { font-weight: bold; font-family: Verdana; color: #FF7F00; } .innerwidget { float: left; margin: 0 0 0 10px; width: 85px; } a.widgetlink { font-size: 11px; font-family: verdana } p.widgetprice { font-size: 11px; font-family: verdana }
-->
/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]]]><![CDATA[><![CDATA[>*/

/*--><!]]]]><![CDATA[>*/

/*--><!]]>*/
</style><div id="widgetPreview" style="border: 1px solid #ccc; padding: 10px; width: 200px; background-color: #fff; z-index: 99;">
<div id="widgetPreviewContainer">
<div class="ellement"><a title="De nieuwe Franse filosofie " href="http://www.educatheek.nl/De-nieuwe-Franse-filosofie-_142967.html/&amp;pr... target="_blank"><img alt="De nieuwe Franse filosofie " src="http://www.educatheek.nl/phpshop/shop_image/product/cb/9789461050199.jpg... align="left" border="0" /></a>
<div class="innerwidget"><a class="widgetlink" title="De nieuwe Franse filosofie " href="http://www.educatheek.nl/De-nieuwe-Franse-filosofie-_142967.html/&amp;pr... target="_blank">De nieuwe Franse filosofie </a>
<p class="widgetprice">€ 32.90</p>
</div>
</div>
<p><a href="http://www.educatheek.nl/De-nieuwe-Franse-filosofie-_142967.html/&amp;pr... target="_blank"><img class="alignleft size-thumbnail wp-image-6968" alt="" src="http://www.isgeschiedenis.nl/wp-content/uploads/2012/02/isg-button4-150x... width="150" height="37" /></a></p>
</div>
<div style="clear: both;"> </div>
</div>
<p><!-- end of Educatheek.nl widget --></p>

Rubrieken: 

Partners: 

Landen: 

Personen: 

Tijdperken: 

Ga mee op ontdekkingstocht naar archeologische vindplaatsen in binnen- en buitenland!

Meld je nu aan voor onze nieuwsbrief. 

Nu in de winkel

Het nieuwe nummer is verschenen. Koop dit nummer bij een kiosk of boekhandel bij jou in de buurt

Covers OA

Iedere maand meeslepende en prachtig geïllusteerde verhalen over de geschiedenis van Amsterdam.