Achtergrond van ‘de pijp uit gaan’
Wanneer iemand dood gaat kun je dit in het Nederlands uitdrukken door te zeggen dat iemand ‘de pijp uitgaat.’ Deze uitdrukking bestaat al lang en is gangbaar in de Nederlandse taal. De achtergrond van ‘de pijp uit gaan’ heeft waarschijnlijk niets te maken met het roken van een pijp, maar met de jacht op onder andere konijnen en dassen.
Over de betekenis van het woord ‘pijp’ in de uitdrukking ‘de pijp uit gaan’, bestaan verschillende theorieën. De meest gangbare theorie is dat het woord pijp in ‘de pijp uit gaan’ een term was om de holen waarin onder andere konijnen en dassen leven aan te duiden.
De pijp tijdens de jacht
Jagers noemden de verbindende gangen tussen deze holen vroeger namelijk pijpen. Wanneer een konijn de pijp uit ging betekende dit vooral dat het dier weg was en niet meer terug zou komen. Waarschijnlijk is de betekenis van ‘de pijp uit gaan’ in de loop der tijd steeds negatiever geworden. Zo werd de uitdrukking ‘hij gaat de pijp uit’ onder andere gebruikt voor iemand die ontslagen werd of geruïneerd was. Pas later is de uitdrukking ‘dood gaan’ gaan betekenen.
Eendenkooien
Er bestaat nog een andere theorie over de herkomst van de uitdrukking. Ook deze theorie heeft te maken met de jacht. Volgens deze theorie was de pijp in deze uitdrukking de pijp die gebruikt werd bij de eendenjacht. Vroeger werd er bij de eendenjacht gebruik gemaakt van eendenkooien en werden eenden een pijp ingedreven, waarin ze gevangen werden. Deze theorie wordt overigens door minder bronnen onderschreven dan de suggestie dat het ging om de verbindingsgangen van konijnen en dassen.
Andere uitdrukkingen met ‘de pijp’
‘De pijp uit gaan’ is overigens niet de enige Nederlandse uitdrukking met het woord pijp die iets te maken heeft met de dood. ‘Hij geeft de pijp aan Maarten’ heeft een soortgelijke betekenis als ‘hij gaat de pijp uit’, maar ook van deze uitdrukking is niet met zekerheid te zeggen wat de oorspronkelijke betekenis van het woord pijp was. Ook bestaat er nog de uitdrukking ‘hij heeft zijn laatste pijp gerookt’, om aan te geven dat iemand is overleden.
