Achtergrond van ‘hij is een ongelikte beer’

Wanneer iemand niet de juiste manieren heeft of lomp is, zijn er verschillende manieren om dat in het Nederlands uit te drukken. Een bekende uitdrukking die hiervoor gebruikt kan worden is ‘dat iemand een ongelikte beer is’. Deze uitdrukking bestaat al sinds de oudheid en is niet alleen in het Nederlands bekend.  

De uitdrukking ‘hij is een ongelikte beer’ heeft te maken met een opvatting die afkomstig is uit de oudheid en beschreven is door de Romeinen. Zij dachten vroeger namelijk dat beren, wanneer ze geboren werden, nog niet hun uiteindelijke vorm hadden aangenomen. Deze jonge beren kwamen volgens de Romeinen vormloos ter wereld. Volgens de Romeinen kregen de jonge beren pas hun normale gestalte wanneer deze gelikt werden door hun moeder. 

Onbeschaafde beren

Beren die niet werden gelikt door hun moeder bleven volgens dit volksgeloof dus vormloos en daardoor onbeschaafd. Helemaal onjuist is deze theorie overigens niet. Jonge beren worden meestal geboren zonder dat mensen het zien en hebben een vlies om zich heen. Dit vlies wordt door de moeder doorgebeten. Jonge beren worden op deze wijze dus inderdaad enigszins door hun moeder gevormd.

Metamorfosen van Ovidius

Wanneer iemand onbeschoft of lomp is, wordt dit vaak geweten aan een gebrekkige opvoeding. Deze mensen zijn anders gezegd niet ‘gevormd’ door hun ouders. Omdat mensen vroeger dachten dat beren door hun moeder gevormd moesten worden voordat ze eruit zagen als beren, is zo de uitdrukking ‘hij is een ongelikte beer’ ontstaan. Spreekwoordexpert F. A. Stoett vermeldt dat het likken van jonge beren door hun moeders al beschreven werd door de beroemde Romeinse dichter Ovidius (43 v.C-17 n. C) in zijn beroemde werk Metamorfosen.

Joost van den Vondel

In deze dichtbundel beschreef Ovidius het ontstaan van de wereld aan de hand van figuren uit zowel de Griekse als de Romeinse mythologie. Dit belangrijke werk werd in de 17e eeuw vanuit het Latijn naar het Nederlands vertaald, onder andere door Joost van den Vondel (1587-1679). Zo is de mythe dat beren pas hun vorm krijgen na door hun moeder gelikt te zijn in het Nederlands terecht gekomen. Inmiddels is de uitdrukking dat een onbeschoft iemand ‘een ongelikte beer is’ allang niet meer weg te denken uit de Nederlandse taal. 

Afbeelding:

• Bear licking a cub into shape (Whole folio) A bear licking into shape its cub which is born eyeless and unformed: British Library [CC0], via Wikimedia Commons