Archeologische vindplaatsen en de Monumentenwet

Sinds Nederland in 1992 het Verdrag van Malta heeft ondertekend, wordt er flink geïnvesteerd in de bescherming van archeologische vindplaatsen in Nederland. Hoewel de uitgangspunten van dit Verdrag pas in 2007 in de Monumentenwet zijn opgenomen, zijn er nu al 1500 van rijkswege beschermde archeologische monumenten. Wat kenmerkt een dergelijk monument of vindplaats en hoe worden deze plekken beschermd?

Duizenden archeologische vindplaatsen

Sinds tweehonderd jaar houdt Nederland zich bezig met bodemonderzoek. Veruit de meeste archeologische vondsten zijn echter in de laatste vijftig jaar gedaan. Dat is makkelijk te verklaren: de afgelopen halve eeuw is er heel veel bodem afgegraven voor nieuwbouwprojecten. Inmiddels zijn er in Nederland ruim 12.000 zichtbare en onzichtbare archeologische vindplaatsen.

Romeinse nederzettingen en scheepswrakken

Kortgezegd bestaan er twee soorten archeologie: onderwater- en landarcheologie. Op de zeebodem worden er voornamelijk scheepswrakken gevonden en beschermd. De schatten die in de landbodem worden gevonden variëren van prehistorische akkers tot grafheuvels, van verdedigingswerken uit de Tachtigjarige Oorlog tot resten van oude Romeinse of Middeleeuwse nederzettingen. Het gros van deze archeologische monumenten wordt in situ (ter plekke) beschermd zonder verdere opgraving te doen.Er zijn diverse (kostbare) vormen van archeologische monumentenbescherming die op deze rijksmonumenten worden toegepast.

Bescherming tegen aantasting door de mens

De Rijksdienst van het Cultureel Erfgoed biedt aan de monumentale archeologische vindplaatsen de meest basale vorm van bescherming. Zo mogen er geen werkzaamheden zonder vergunning plaatsvinden op en in de terreinbodem van een archeologisch rijksmonument. Per afzonderlijk archeologisch monument heeft de Rijksdienst een richtlijn opgesteld die uiteenzet welke bodemingrepen zonder vergunning kunnen worden uitgevoerd. Met deze bepalingen hoopt de Rijksdienst de archeologische monumenten in ieder geval voor menselijk ingrijpen te beschermen. Veel archeologische monumenten moeten actiever worden beschermd tegen de mens, bijvoorbeeld de hunebedden. Zo zijn er onder verschillende hunebedden betonnen platforms geplaatst, die menselijke schatgraverij onder deze prehistorische grafmonumenten moet voorkomen.

Aantasting door de natuur

Er zijn verschillende fysische, biologische en chemische processen die de archeologische vondsten aantasten. Een voorbeeld van zo’n fysisch proces is uitdroging. Om uitdroging van hout of ander organisch materiaal te voorkomen, moet het grondwater op het juiste peil worden gehouden. Een biologisch proces is schimmelvorming. Om dit te voorkomen worden bestrijdingsmiddelen gebruikt en wordt er juist geprobeerd de vindplaats zo droog mogelijk te houden. Er zijn nog vele verschillende, vaak kostbare manieren om bovengenoemde processen te verstoren of voorkomen. Sinds 1992 is er flink in deze vormen van bescherming geïnvesteerd.

Kunstmatig zeegras

Ook in de zeebodem moeten archeologische monumenten worden beschermd tegen de natuur. Zo worden scheepswrakken soms afgedekt met matten van kunstmatig zeegras, om ze te beschermen tegen zanderosie. Zo wordt voorkomen dat de bovenkant van een wrak beschadigd en vervormd wordt door zand dat wordt meegenomen in de stroom. Al deze investeringen worden gedaan om – net als bij het bovengrondse monument – het bijzondere culturele erfgoed dat in dit geval de bodem in zich bergt, te conserveren voor komende generaties. Dit zodat zij de kans krijgen met verbeterde technieken en nieuwe perspectieven onderzoek te doen naar de geconserveerde resten van vroegere beschavingen. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed laat u door twee korte filmpjes op een creatieve manier kennismaken met de beschermingsmethoden die worden ingezet  bij archeologisch erfgoed onder water en in de grond.