Brandschepen en hellebranders tijdens de Tachtigjarige Oorlog
De Verenigde Staten vreest dat Iran bomboten in zal zetten om de Amerikaanse vloot in de Straat van Hormuz aan te vallen. Volgens vice-admiraal Mark Fox hebben de Iraniërs hun aanvalsboten uitgerust met grote torpedo’s die als zelfmoordexplosief kunnen dienen. Tijdens de Tachtigjarige oorlog (1568-1648) waren het de Nederlanders die voor het eerst bomschepen gebruikten in hun vloot.
Het oudst bekende gebruik van een brandschip werd genoteerd door de Griekse historicus Thucydides tijdens de Atheense expeditie naar Sicilië. In een poging om de vijandelijke vloot te vernietigen vulden de Sicilianen “een oud handelsschip met hout, zetten zij dit in brand en lieten zij het met de wind afvaren richting de Athenen”, zo beschrijft Thucydides. De Atheense vloot slaagde er echter in om het schip tijdig te ontwijken en de brand te blussen, waardoor zij geen schade opliepen.
Nederlanders
Gedurende de rest van de oudheid en de middeleeuwen werden brandschepen slechts sporadisch gebruikt, vooral ten tijde van nood. In de loop van de zestiende eeuw groeide het brandschip, ofwel ‘de brander’, echter uit een vast onderdeel van vrijwel iedere vloot. Eén van de eerste gevallen waarbij zelfvernietigende schepen werden toegepast als strategie was het beleg van Antwerpen (1584-1585) tijdens de Tachtigjarige oorlog (1566-1648). De Nederlandse opstandelingen probeerden hiermee de Spaanse blokkade van de stad op te heffen. Naast de gewone branders maakten zij ook gebruik van ‘hellebranders’, brandende schepen volledig gevuld met explosieven. De Spanjaarden slaagden erin de meeste schepen tijdig te onderscheppen, maar één hellebrander wist de scheepsblokkade te bereiken en eiste meer dan duizend Spaanse levens. Toch ging de strijd om Antwerpen verloren en moest de stad zich uiteindelijk op 17 augustus 1585 overgeven aan de Spanjaarden.
Spaanse Armada
Desalniettemin werd de strategie van de brandende schepen al snel overgenomen door andere landen. In 1588 gebruikte de Engelse vice-admiraal Sir Francis Drake brandschepen in de zeeslag bij Grevelingen tegen de Spaanse Armada. De meeste Spaanse zeelieden hadden (overdreven) verhalen gehoord van ‘het Antwerps vuur’ en raakten dan ook volledig in paniek toen de Engelsen dezelfde strategie toepasten. De brandschepen zelf richtten uiteindelijk geen schade aan, maar door de gehaaste Spaanse uitwijkmanoeuvres was hun defensieve formatie gebroken en konden de Engelsen eenvoudig de aanval inzetten. De onoverwinnelijk geachte Spaanse Armada werd verslagen en moest zich noodgedwongen terugtrekken. Tijdens de terugtocht verloor de vloot als gevolg van een storm nog eens een flink aantal schepen, waardoor uiteindelijk slechts 50 van de 130 schepen terugkeerden in Spanje.
Zeeslag bij Duins
Naarmate brandschepen meer gebruikt werden, kregen admiraals ook meer ervaring in het gebruik ervan. Zo werd ontdekt dat de schepen veel effectiever waren als er nog een kleine bemanning achterbleef. Zij stuurden het schip nog zo lang mogelijk in de goede richting, alvorens pas op het laatste moment overboord te springen. Met deze strategie behaalde de Nederlandse vloot onder Maarten Tromp een grote overwinning op de Spanjaarden bij de zeeslag bij Duins in 1639. In totaal gingen ongeveer 40 Spaanse schepen ten onder, terwijl de Nederlanders op de brandschepen na slechts één schip verloren.
Ervaring
Na verloop van tijd wisten de meeste admiraals echter ook hoe ze schade door branders konden voorkomen. Deze ontwikkeling, gepaard met de opkomst van de veel minder brandbare stoomboot, betekende aan het begin van de negentiende eeuw het einde van het gebruik van de branders. Tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerden de Britten de strategie opnieuw te introduceren door brandende olietankers richting Franse havens te sturen, maar nadat bleek dat de schepen te langzaam waren en te snel vastliepen werd deze tactiek weer losgelaten. Mogelijk dat de strategie van zelfvernietigende schepen binnenkort echter geherintroduceerd wordt door de inzet van zelfmoordboten door het Iraanse leger. De snelle aanvalsboten, die voorzien zijn van torpedo’s, vormen mogelijk een groot gevaar voor de Amerikaanse vloot, zo stelt vice-admiraal Michael Fox.
