Compositie XIII: donkere tinten vervangen primaire kleuren
Themamaand De Stijl- De populariteit van De Stijl in de jaren twintig is onder andere te danken aan Theo van Doesburg (1883-1931). Deze kunstenaar schilderde in 1918 de Compositie XIII (vrouw in atelier), waarin hij een eerder gemaakt schilderij van zijn vrouw abstraheerde.
Theo van Doesburg gold als de motor van De Stijl. Volgens van Doesburg moest kunst uit geometrische basiselementen en abstractie bestaan, waardoor mensen meer gingen nadenken over wat ze zagen. Hij verafschuwde de kunst die tot dan toe gemaakt werd. Het gebruik van primaire kleuren en een sobere stijl kenmerkten De Stijl. Van Doesburg droeg een belangrijk steentje bij aan deze stroming én aan het gelijknamige tijdschrift De Stijl, dat in 1917 voor het eerst verscheen. Van Doesburg had er veel voor over om zijn ideeën te verspreiden. Hij reisde af naar omliggende landen en hij schreef veel gedichten en kunstkritieken. Ook was hij druk met lezingen en kunsttentoonstellingen.
Wit-zwart-grijs
Van Doesburg schilderde het schilderij in juni 1918, in de vroege jaren van De Stijl. De datum kon makkelijk worden achterhaald, omdat Van Doesburg de achterkant van het schilderij signeerde met 'V DOESBURG 1918'. Hij schilderde het werk met olieverf op paneel. Hoewel De Stijl veelal gebruik maakte van primaire kleuren, schilderde Van Doesburg Compositie XIII in alleen zwart, wit en grijs. In het werk domineren horizontale- en verticale lijnen, terwijl van Doesburg in eerdere werken vaak de voorkeur gaf aan de diagonaal. Hij noemde deze werken 'contracomposities'.
Lena in Interieur
De Compositie XIII was 'de opvolger' van een abstract schilderij die Van Doesburg een jaar eerder maakte: Lena in Interieur. Op dit schilderij staat Van Doesburgs tweede vrouw centraal. De Compositie XIII kreeg in hetzelfde jaar weer opgevolgd door de "Variatie op de Compositie XIII." Dit schilderij heeft grotendeels hetzelfde patroon, maar heeft in tegenstelling tot het vorige schilderij weer primaire kleuren.
De Compositie XIII na zijn dood
Theo van Doesburg overleed in 1931 en hij gaf het schilderij aan zijn derde vrouw, Nelly van Doesburg, die het in 1942 de deur uitdeed. Anno 2017 is het schilderij is te bewonderen in het Kunstmuseum Winterthur.
