Frieda Belinfante: verzetsstrijdster & eerste vrouwelijke dirigent

Negin Khpolwak kan zichzelf de eerste vrouwelijke dirigent van Afghanistan noemen. Na jaren van onderdrukking door de Taliban kunnen vrouwen nu weer openlijk muziek maken. In 1904 werd de eerste vrouwelijke, Nederlandse dirigent geboren, Frieda Belinfante. Naast het leiden van orkesten was zij ook actief in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wie was deze bijzondere vrouw?

Muzikale opvoeding

Frieda werd geboren in 1904 en was de dochter van een Joodse pianist en muziekschooleigenaar. Op aandringen van haar vader leerde zij op haar negende de cello te bespelen. Zij trad voor het eerst op in 1920. Tijdens de jaren twintig speelde zij als eerste celliste bij de Haarlemsche Orkest Vereeniging. In dezelfde periode woonde zij samen met haar vriendin, maar besloot in 1930 toch het huwelijk in te treden met de muzikant Johan Feltkamp. Het huwelijk hield maar tot 1936 stand.

Muzikaal hoogtepunt

Vanaf 1935 was Belinfante dirigent bij een kinderkoor. Vervolgens leidde zij het vrouwenkoor en het Sweelinck-orkest van de Gemeentelijke Universiteit in Amsterdam. In 1938 trad zij op met haar eigen orkest (Het Kleine Orkest) in het Concertgebouw te Amsterdam. Als muzikaal hoogtepunt won Frieda, als enige vrouwelijke deelnemer, een dirigentenconcours.

Opheffing orkest door WOII

Het begin van de Tweede Wereldoorlog gooide snel roet in het eten. Belinfante hief haar orkest op. Zij vreesde voor het lot van de Joodse muzikanten die in Het Kleine Orkest speelden. Toch trad zijzelf als half-Joodse op, maar ze weigerde lid te worden van de Nederlandsche Kultuurkamer. Dit instituut was in 1941 in het leven geroepen door de Duitse bezetters. Dit om de Nederlandse kunsten in nationaalsocialistische banen te leiden en een positieve Germaanse houding uit te stralen.

Het verzet

Frieda Belinfante kon haar onvrede over de Duitsers een plek geven door zich aan te sluiten bij het verzet. Vanaf 1941 vervalste zij persoonsbewijzen en hielp onderduikers. Zij werkte samen met onder andere Willem Arondeus en Gerrit van der Veen. Samen met hen beraamde zij de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister op 27 maart 1943. De Nazi’s zouden door deze aanslag de Joden en verzetsstrijders moeilijker kunnen traceren.  

Verkleed als politiemannen

De verzetsgroep betrad, verkleed als politiemannen, het pand van het bevolkingsregister. Er was vooraf besloten dat er bij de aanslag geen doden mochten vallen. De bewakers werden daarom verdoofd met een injectie en naar buiten gedragen. Vervolgens trokken zij laden open, gooiden de persoonsbewijzen op de grond en staken het kantoor in brand met behulp van benzol en springstoffen.

Water en vuur

De persoonsbewijzen vatten echter moeilijk vlam. Ondanks dat de hulp van de brandweer was de aanslag niet heel succesvol. De brandweermannen blusten het kantoor niet en probeerden, toen ze eenmaal wel moesten blussen, juist veel waterschade aan te richtten. Veel persoonsbewijzen waren echter nog leesbaar, maar 15% was vernietigd.

Vluchtelingenkampkoor

Na deze aanslag besefte Belinfante dat ze moest onderduiken. Zij vluchtte naar het neutrale Zwitserland, kreeg de status van politieke vluchteling en verbleef in een vluchtelingenkamp. In het kamp richtte ze een koor op, waardoor ze weer aan de slag kon met muziek.

Op weg naar de Verenigde Staten

Na de oorlog keerde zij terug naar Nederland. Frieda had echter moeite met het vinden van werk. Het leven in Nederland was onwerkelijk voor haar geworden. Iedereen ging door alsof er niks gebeurd was en zij had het gevoel dat het verzet voor niets was geweest. Bovendien was bijna haar hele familie van vaders kant vergast. Ze besloot te emigreren naar de Verenigde Staten.

50 jaar te vroeg

In 1947 vertrok ze naar Californië waar ze direct aan de slag kon als dirigent. Frieda werd de eerste professionele vrouwelijke dirigent ter wereld in het Orange County Philharmonica Orchestra en kreeg in 1955 de Amerikaanse nationaliteit. In 1962 werd het orkest opgeheven en Frieda ontslagen. Belinfante dacht dat haar ontslag te maken had met haar geaardheid. Daarna gaf zij nog wel muzieklessen. Frieda Belinfante was een vooruitstrevende vrouw die haar tijd ver vooruit was. Vlak voordat zij overleed in 1995 stelde zij: “Ik ben 50 jaar te vroeg geboren.” Lees hier meer over sterke vrouwen in het verzet.

Afbeelding: 

• Frieda Belinfante (links) aan tafel met haar partner componiste/pianiste Henriette Bosmans in hun huis aan de Hendrik Jacobszstraat in Amsterdam.: United States Holocaust Memorial Museum [Public domain], via Wikimedia Commons