Geschiedenis van de Vijftigers

Donderdag 4 september overleed de dichter Gerrit Kouwenaar. Hij is 91 jaar oud geworden. Kouwenaar maakte deel uit van een groep dichters die de Vijftigers worden genoemd. Deze groep zette zich aan het eind van de jaren veertig af van de conventionele dichters uit die periode. Niet iedereen kon de poëzie die deze groep schreef goed waarderen.

Maatschappijkritiek

Net zoals een stel kunstenaars die zich de Cobragroep noemden, probeerden de Vijftigers hun werk te maken zonder enige belemmering van esthetische conventies. Kenmerkend voor het werk van de Vijftigers was dan ook dat zij bijna geen rijm gebruikten, hun gedichten niet indeelden in strofen en vaak interpunctie achterwege lieten. Met hun poëzie hadden de vijftigers niet alleen een literaire omwenteling voor ogen, maar ook een maatschappelijke. De oorlog had duidelijk gemaakt dat het opleggen van mensen aan hiërarchische structuren en andere vastliggende constructies tot grote problemen had geleid.

Samen ten strijde

De dreiging van een nieuwe wereldoorlog die in het begin van de jaren vijftig de kop opstak, versterkte het gevoel bij een aantal dichters dat er iets moest veranderen. Enkele van deze dichters werden door de Cobragroep uitgenodigd om voor de gezamenlijke idealen te strijden. Na een korte ruzie besloten de dichters echter zelfstandig hun levensdoel voort te zetten. Tijdens een bloemlezing die georganiseerd werd door de dichter Simon Vinkenoog in 1951, kreeg de beweging van Vijftig uiteindelijk gestalte. Vinkenoog had hier aanvankelijk enkel dichters voor uitgenodigd die hij kende, maar op aandringen van de dichter Lucebert (pseudoniem van Lubertus Jacobus Swaanswijk) zou hij onder andere ook Gerrit Kouwenaar aan de sprekers toevoegen.

Belangstelling van jongeren

De gedichten van de Vijftigers werden aanvankelijk voornamelijk door jongeren omarmd. Met de opkomst van de jeugdcultuur in de jaren zestig werden niet alleen nieuwe muziekstromen zoals de Jazz en Rock ’n Roll, populair. Ook de Vijftigerpoëzie werd stiekem veel gelezen. Het overgrote deel van de oudere generatie had hier weinig mee. Zij dreven de spot met de dichters door te beweren dat ‘hun dochter van zeven’ hetzelfde kon. Dat de gedichten zo populair waren onder de jongeren kan ook te maken hebben met hun buitengewone optredens in het openbaar. Toen Lucebert bijvoorbeeld in 1953 de jaarlijkse poëzieprijs die de stad Amsterdam uitloofde, toegekend kreeg, zorgde hij een jaar later bij de uitreiking voor een spectaculaire entree. Omdat andere Vijftigers hiervoor geen uitnodiging hadden gekregen besloot hij verkleed als keizer met hellebaardiers – de andere dichters en enkele kunstenaars – de prijs in ontvangst te nemen. Met harde hand werden ze daar uiteindelijk door de politie de deur gewezen.

Grote invloed

In latere jaren bleken de gedichten van de Vijftigers zeer toonaangevend. In 2009 kreeg Gerrit Kouwenaar dan ook – voor zijn grote verdienste aan de Nederlandse poëzie – de Meesterschapsprijs van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde toebedeeld. Dichteres Hagar Peeters durfde, in het programma Pauw van donderdag 4 september 2014, zelfs te stellen dat alle hedendaagse dichters direct zijn beïnvloed door het werk van de Vijftigers.