Geschiedenis van het fenomeen selfie

Een gezochte Amerikaan was niet blij met zijn foto op een opsporingsbericht en besloot het heft in eigen handen te nemen. Hij stuurde de politie daarom een mooier kiekje: een selfie. Het nemen van een selfie is de laatste jaren een ware hype met de opkomst van smartphones en social media, maar het fenomeen zelf is veel ouder.

Eerste selfie

Het zou zelfs verdedigd kunnen worden dat de selfie zo oud is als de uitvinding van de fotografie, of ouder zelfs, als de zelfportretten van Vincent van Gogh of Parmigianio – die in 1523 werd gemaakt – mogen meetellen. Maar strikt genomen werd de eerste selfie genomen toen de daguerreotypie, de eerste fotografische methode, nog maar net was uitgevonden. In oktober 1839 maakte Robert Cornelius, geschoold in scheikunde en metallurgie, een daguerreotypie van zichzelf met gekruiste armen en een warrig kapsel.

Historische selfie

Deze foto is van geringe kwaliteit, als de zelfportretten met bijvoorbeeld die van de beroemde Franse fotograaf Felix Nadar, die hij nog geen dertig jaar later maakte, worden vergeleken. Deze foto’s waren al een stuk scherper dan de eerste selfie van Cornelius. Veel vroege fotografen maakten zelfportretten, soms ook voor bijzondere wetenschappelijke doeleinden. Zoals Eadweard Muybridge, die door korte sluitertijden te gebruiken voor het eerst beweging wist vast te leggen, onder andere door zijn eigen wandelgang te fotograferen.

Selfie in de kunst

Veel kunstenaars gebruikten – en gebruiken – in hun werk ook zelfportretten. Zoals Andy Warhol, die vooral beroemd werd door zijn polaroids en zeefdrukken. Hij legde zichzelf vast verkleed als vrouw, tijdens een niesbui of met een schedel op zijn hoofd. Ook werd de selfie gebruikt voor maatschappijkritische kunst. Zo was er in de jaren zeventig een kunstenares en fotografe, Cindy Sherman, die zichzelf vastlegde in allerlei clichéposes gebaseerd op vrouwelijke filmrollen. Hiermee wilde ze kritiek leveren op de rol van vrouwen in een door mannen gedomineerde cultuur.

Een nieuwe vorm

De tegenwoordige selfie kent een geheel andere vorm dan de hierboven beschreven historische selfie. Zo waren de eerste zelfportretten meer wetenschappelijke ontdekkingen, was de framing en de techniek compleet anders. Deze historische zelfportretten zijn veel minder spontaan en casual dan de hedendaagse selfie.
Ook is dit nieuwe, ontzettend populaire kunstgenre, zoals New York Magazine het al noemt, vooral in handen van amateurs, die het hier en nu willen vastleggen en delen met de wereld. De selfie heeft de fotografie in het algemeen voorgoed veranderd, zo zijn vele kenners het eens met David Colman, kunstcriticus voor The New York Times.

Oorsprong van de term

Bijna iedereen heeft wel eens een selfie gemaakt, zelfs voordat de bewuste term in het leven werd geroepen. Naar verluidt werd de term ‘selfie’ voor het eerst gebruikt op 13 september 2002 op een Australisch forum. Iemand verontschuldigde zich daar voor het uploaden van een nogal onscherpe foto van zichzelf met de woorden: ‘And sorry about the focus, it was a selfie.’ Op 16 januari 2011 werd de eerste hashtag ‘#selfie’ gebruikt op Instagram en in 2013 werd de term zelfs woord van het jaar in Nederland.

Selfieverbod

Selfies overschrijden en spelen met de grenzen van wat kan en niet kan, getuigen bijvoorbeeld ongepaste selfies bij oorlogsmonumenten. Instanties zoals ziekenhuizen in Nederland en België vinden dat een grens overschreden wordt in het ziekenhuis met betrekking tot de privacy van ziekenhuismedewerkers en medepatiënten. Vaak komen medewerkers ongevraagd op zelfportretten van patiënten of bezoekers terecht komen en zichzelf terugvinden op sociale media. Er moet daarom voortaan eerst toestemming gevraagd worden aan personeelsleden voordat er een selfie op social media terecht komt.

Doden door selfie

Steeds meer mensen overlijden door het maken van een selfie. De amateurfotografen vallen vaak van bergen of trappen af terwijl ze proberen een artistiek verantwoorde foto te maken van zichzelf. Laatst viel een 19-jarige student nog van een 20-verdiepingen tellend gebouw in Manila, omdat ze niet tevreden was met haar eerder gemaakte foto’s.