Geschiedenis van Nederlands rijkste gemeente, Bloemendaal

Uit het rapport ‘Welvaart in Nederland’ van het CBS blijkt dat de armste Nederlanders in Oost-Groningen en Limburg wonen. De rijkste landgenoten bevinden zich in de Randstad en Noord-Brabant, met Bloemendaal als rijkste Nederlandse gemeente. Hoe is deze plaats zo welvarend geworden?

Drie heerlijkheden

De gemeente Bloemendaal is voortgekomen uit de drie ambachtsheerlijkheden Aelbertsberg, Tetterode (later Overveen) en Vogelenzang. Vanaf de veertiende eeuw was de bestuurlijke macht en rechtsmacht in handen van de heren van Brederode. In 1679 kwamen de heerlijkheden in het bezit van de Staten van Holland en in 1722 kocht de stad Haarlem de ambachten. Eind achttiende eeuw werd door de Bataafse Revolutie het systeem rond heerlijkheden afgeschaft, en werden voor het eerst besturen gevormd vanuit inwoners van de gemeenten.

Kleerblekerijen

Waar de inwoners tot het einde van de zestiende eeuw vooral leefden van de schamele opbrengsten van landbouw en veeteelt, kwam daar in de zeventiende eeuw verandering in. Duizenden uit het door Spanjaarden ingenomen Antwerpen vluchtten rond 1585 naar de gebieden rond Haarlem. Hier brachten ze de zijde-, damast- en linnenindustrie tot grote bloei. In de dorpen legde men zich toe op het bleken van linnen en garen, wat een zekere voorspoed bracht.

Buitenplaatsen

Het einde van de Gouden Eeuw betekende voor veel dorpsbewoners ook het einde van inkomsten vanuit blekerijen. Toch ontstond er nieuwe werkgelegenheid voor de bewoners doordat verschillende gefortuneerde kooplieden in de omgeving buitenplaatsen bouwden om de zomermaanden in een landelijke omgeving buiten de stad door te brengen. Eind zeventiende eeuw waren er 36 van dit soort buitenplaatsen in de omgeving van de 3 dorpen.

Bollenteelt en ontwikkeling tot forensenplaats

Dit rijke buitenleven verdween grotendeels aan het einde van de achttiende eeuw en in de Franse tijd door economische malaise. Tegelijkertijd kwam de bloembollenteelt in de omgeving op, wat voor nieuwe inkomsten zorgde. In de jaren twintig van de twintigste eeuw stagneerde echter ook deze branche, maar vanaf 1880 bloeide het inmiddels tot één gemeente (met verschillende deelgemeentes) omgedoopte Bloemendaal als forensenplaats.

Verlies van landelijk karakter

Verschillende exploitatiemaatschappijen verkavelden de voormalige buitenplaatsen en bouwden er villawijken. Hier kon de rijke Nederlander wonen en tegelijkertijd – door de ontwikkeling van het trein- en tramstelsel – werken in de nabijgelegen randstad. Bloemendaal verloor hierdoor gedeeltelijk zijn landelijke karakter, maar werd welvarender dan ooit tevoren.

Woonwijken voor de ‘gewone man’

In het begin van de twintigste eeuw werden de rijken in de villaparken ‘Die op de hoogte’ genoemd, door een groep handwerkslieden en kleine middenstanders die de dorpskern bewoonden. Het stadsbestuur heeft in 1917 zelfs lang moeten nadenken over een voorstel voor de bouw van een wijk voor de ‘gewone man’, wellicht zou door de bouw van een dergelijke wijk namelijk het exclusieve karakter van de gemeente verloren gaan.

Rijkste gemeente

Uiteindelijk is de wijk er toch gekomen, aan de rand van Bloemendaal, ver buiten het zicht van de villawijkbewoners. Later werden nog meer van dit soort wijken voor de gewone man gebouwd, maar dit heeft er niet toe afgedaan dat Bloemendaal vandaag de dag nog steeds bekend staat om zijn exclusiviteit en rijkdom.
De inwoners zijn gemiddeld zelfs welvarender dan in welke plaats in Nederland ook, maakte het Centraal Bureau voor Statistiek 2 juni bekend, met maar liefst een gemiddeld netto bestedingsbedrag van 36.300 euro per jaar.