Een jeugdige Marker reed een scheve schaats op de Gouwzee. Bron: Nationaal Archief Anefo.

Herkomst van 'een scheve schaats rijden'

Wanneer iemand iets doet wat niet volgens de regels is of wat door mensen wordt afgekeurd, kun je dit uitdrukken door te stellen dat diegene ‘een scheve schaats rijdt’. Deze zegswijze wordt in het Nederlands vooral toegepast als iemand vreemdgaat. Maar waar komt de uitdrukking eigenlijk vandaan?

De herkomst van ‘een scheve schaats rijden’ heeft te maken met de ijzers onder de schoenen van de schaatsen. Omdat het de bedoeling is dat je zo goed en recht mogelijk over het ijs glijdt, dienen deze ijzers recht te zijn. Als één van de ijzers scheef is, ga je dus ook scheef schaatsen, waardoor je minder snel vooruit komt.

Omdat je met schaatsen rechte slagen hoort te maken, kwam ‘een scheve schaats rijden’ langzaam maar zeker synoniem te staan voor iets dat niet hoort. Vroeger bestonden er overigens allerlei varianten op deze uitdrukking.

Zo vermeldt spreekwoorddeskundige F.A. Stoett onder meer de uitdrukkingen ‘een rare schaats rijden’ en ‘een vreemde schaats rijden’. Ook ‘een scheve schaats slaan’ werd nog wel eens gebruikt. Deze zegswijzen betekenden min of meer hetzelfde als ‘een scheve schaats rijden’, maar zijn tegenwoordig bijna verdwenen uit het Nederlands. Stoett vermeldt ook nog ‘een lelijke schaats rijden’, en deze uitdrukking had weer een andere betekenis. Dit betekende namelijk ‘er bekaaid vanaf komen’.

Spreekwoorddeskundige P.J. Harrebomeé vermeldt verder nog de uitdrukking ‘een dubbele schaats rijden’ en ook deze had een iets andere betekenis. Volgens Harrebomeé werd deze zegswijze namelijk gebruikt om aan te geven dat iemand dronken was. Als verklaring hiervoor wordt gegeven dat iemand die met twee schaatsen tegelijk naar voren probeerde te komen onvermijdelijk onderuit ging op het ijs.

Uitdrukkingen met het woord ‘scheef’ erin hebben in het Nederlands vaker een negatieve betekenis. Als je ‘iemand scheef aankijkt’ laat je bijvoorbeeld je afkeuring voor iemand blijken en wanneer ‘je pruik scheef staat’ betekent dit dat je slecht gehumeurd bent.