Het opmerkelijke leven van Jane Goodall (1935 – 2025)
Op 1 oktober is in Los Angeles de wereldberoemde primatologe en natuurbeschermer Jane Goodall op 91-jarige leeftijd overleden. Goodall stierf in het harnas, ze was namelijk op tournee om te spreken over de klimaatcrisis, een zaak waar ze haar hele leven aan wijdde.
Goodall schokte een halve eeuw geleden de wetenschappelijke wereld met haar onderzoek naar Chimpansees en veranderde ons begrip over de mensheid voorgoed. Daarnaast bewees ze dat chimpansees veel meer zijn dan dieren: ze hebben gevoelens, persoonlijkheden en complexe sociale levens.
Zonder diploma de jungle in
Het opmerkelijkste feit over Jane Goodall’s baanbrekende carrière is misschien wel haar begin. Toen ze in 1960, op 26-jarige leeftijd, aankwam in het Gombe Stream Reservaat in Tanzania, had ze geen enkele formele wetenschappelijke opleiding.
Ze had haar droom om naar Afrika te reizen gefinancierd door te werken als secretaresse. Het was de beroemde antropoloog Louis Leakey die haar de kans gaf. Ondanks de bezwaren van veel experts over haar gebrek aan academische achtergrond, geloofde Leakey dat haar geduldige, onbevooroordeelde houding de sleutel zou zijn tot succes. Hij kreeg gelijk. Goodall herschreef de regels van het primatenonderzoek.
Gereedschap en oorlog
Goodalls bracht maanden door met het observeren van chimpansees, vaak op 500 meter afstand, voordat ze haar accepteerden, dit doorzettingsvermogen leidde uiteindelijk tot revolutionaire inzichten. Ze bewees dat chimpansees veel meer kunnen dan de meeste zoogdieren.
Ten eerste schokte ze de wetenschap door aan te tonen dat de dieren vlees eten. Dit ging in tegen het toenmalige beeld dat de chimpansees uitsluitend vegetarisch waren. Ze observeerde ze op jacht gaan naar en het doden van grote insecten, vogels en zelfs kleine antilopen. Ten tweede deed ze een verbluffende ontdekking over gereedschapsgebruik. Ze zag hoe een chimpansee een grashalm in een termietenheuvel stak en vervolgens de termieten eraf at. Ze had gereedschapsgebruik én gereedschapsaanpassing waargenomen, een eigenschap die tot dan toe werd beschouwd als exclusief menselijk. Louis Leakey reageerde met de beroemde woorden: "Nu moeten we de mensheid herdefiniëren, of de chimpansees."
De menselijke chimpansee
Goodall weigerde te werken met de afstandelijke, strakke methoden die de wetenschap voorschreef. Ze gaf de chimpansees namen in plaats van nummers en beschreef ze met menselijke termen. Dit leverde haar veel kritiek op, maar het onthulde wel de waarheid. Ze bewees dat chimpansees complexe sociale systemen hebben, inclusief ritueel gedrag en een primitief communicatiesysteem met meer dan 20 verschillende geluiden. Ze observeerde hoe ze elkaar troosten met aanrakingen en omhelzingen, en handen vasthouden. Maar ze ontdekte ook een duistere kant: ze zijn tot wreedheid in staat. Ze zag ze kannibalisme plegen en 'oorlog' voeren, wat aantoonde dat de grens tussen menselijk en dierlijk gedrag veel vager was dan gedacht.
Wetenschapper en activist
Pas in 1965 behaalde Goodall haar Ph.D. in ethologie aan de Universiteit van Cambridge, als een van de weinige studenten in de lange geschiedenis van de universiteit die mocht promoveren zonder eerst een bachelor te hebben.
Vanaf de jaren tachtig verschoof haar focus van veldonderzoek naar activisme. Ze zag dat het leefgebied van de chimpansee ernstig bedreigd werd en richtte in 1977 het Jane Goodall Institute op. Tot aan haar dood reisde ze de wereld over om te pleiten voor dierenwelzijn en milieubescherming, in de overtuiging dat het grootste gevaar voor onze toekomst apathie is.
Jane Goodall heeft een onuitwisbare erfenis achtergelaten. Ze heeft ons niet alleen geleerd wie de chimpansees zijn, maar vooral wie wij zijn: wezenlijk verbonden met de natuurlijke wereld.
