Ibn Khaldun, 14e eeuwse wetenschapper en geschiedfilosoof

Het voortbestaan van de Rotterdamse islamitische school Ibn Ghaldoun komt door de fraude bij de eindexamens van 2013 steeds verder onder druk te staan. De school is vernoemd naar Ibn Khaldun, een islamitische geschiedfilosoof, wetenschapper en theoreticus op het gebied van onderwijs en opvoeding uit de 14e eeuw. Hij schreef in 1377 als eerste Arabier een complete geschiedenis van de wereld.

Abu Zayd ‘Abd al-Rahman ibn Khaldun werd geboren in 1332 in Tunis. Zijn familie was korte tijd voor zijn geboorte vanuit het Spaanse Sevilla gevlucht voor de Reconquista, waarin de Spanjaarden de moslims verdreven van het Iberisch schiereiland. Zijn ouders waren hoogopgeleid en hadden sterke banden met de politieke leiders in Noordwest-Afrika. Het was dan ook niet vreemd dat Ibn Khaldun werd opgeleid door de beste leraren van Tunis in de islam, de klassieke Europese culturen en het recht.

Rondreizend bestaan

In 1349 teisterde de pest Noord-Afrika. Ibn Khaldun’s ouders kwamen om het leven en de belangrijke leraren uit zijn jeugd vertrokken uit het land. Ibn Khaldun was zo leergierig dat hij zelf ook besloot Tunis te verlaten. Hij ging naar het Marokkaanse Fez, op dat moment de belangrijkste culturele stad van het noordwestelijke gebied. Hij rondde daar zijn opleiding af, maar was door politieke onrust in de stad gedwongen te verhuizen. Ibn Khaldun ging naar Granada, één van de laatste islamitische bolwerken in Spanje. Van Muhammad V, sultan van Granada, kreeg hij de opdracht in Sevilla te onderhandelen met koning Pedro I van Castilië. Door geruchten over een gebrek aan loyaliteit, verspreid door de jaloerse vizier van Muhammad V, moest Ibn Khaldun voor de derde keer vertrekken. Dit keer besloot hij naar Algiers te gaan, waar hij en zijn gezin onderdak aangeboden kregen van de plaatselijk stam Awlad ‘Arif in een kasteel.

Al-Muqaddimah

Ibn Khaldun werkte daar aan een boek over de geschiedenis van de wereld. In 1377 was de introductie, al-Muqaddimah, klaar. Het was de eerste poging van een islamitische historicus om een geschiedenis van de hele wereld te schrijven. De introductie moest onderdeel worden van een omvangrijk werk over geschiedenis, politiek, religie en natuurwetenschappen. Ibn Khaldun gebruikte verschillende bronnen voor zijn werk, waaronder christelijke en joodse, wat voor die tijd erg bijzonder was. Hij schreef bovendien over historische theorieën en filosofie, wat hem tot de eerste Arabische geschiedfilosoof maakte.

De Hadj als smoes

Ibn Khaldun keerde in 1377 terug naar Tunis. Hij was ziek en had meer bronnen nodig voor zijn boek. Die waren alleen in Tunis te verkrijgen. Door aanhoudende onrust in zijn geboortestad, veroorzaakt door mensen die aasden op zijn politieke positie,  verzon hij in 1382 een smoes om de stad opnieuw te kunnen verlaten. Hij vertelde dat hij op Hadj, de traditionele pelgrimstocht naar Mekka, ging. In werkelijkheid ging hij echter naar Cairo, waar hij tot het einde van zijn leven zou blijven. Zijn boek al-Muqaddimah uit 1377 had hem inmiddels bekendheid en aanzien opgeleverd en Ibn Khaldun mocht in Cairo lesgeven op de belangrijke scholen. Hij  kreeg ook een positie als rechter en had invloed op de Egyptische buitenlandse politiek.

Ibn Khaldun over onderwijs

Behalve geschiedfilosoof was Ibn Khaldun ook theoreticus op het gebied van onderwijs. Hij gaf zelf les en ontwikkelde daardoor ideeën over hoe onderwijs moest worden gegeven. Ibn Khaldun schreef onder meer dat leerlingen op hun eigen niveau les moesten krijgen, dat zij niet moesten worden gedwongen dingen in het hoofd te stampen en dat leerlingen zich nooit met meer dan één onderwerp tegelijk moesten bezig houden. Leerlingen moesten juist de mogelijkheid krijgen na te denken over onderwerpen, er over te praten en in de praktijk ervaring op te doen met de lesstof, omdat zij die dan veel beter zouden gaan beheersen. Ibn Khaldun stierf in Cairo in 1406. Ruim 600 jaar na zijn dood komt de islamitische school Ibn Ghaldoun uit Rotterdam in het nieuws omdat door een aantal leerlingen eindexamens zijn gestolen. De bestuursvoorzitter van het Ibn Ghaldoun uit Rotterdam, Ayhan Tonca, vreest dat de school door de fraude met examens wellicht zijn licentie kwijtraakt. Als dat gebeurt zou in 2014 geen eindexamen kunnen worden gedaan en wordt de toekomst van de school onzeker.