Maarten Luther & zijn kinderen

Luther was niet alleen de kerkhervormer die schudde aan de grondvesten van de katholieke kerk, hij was ook vader. Samen met Katharina von Bora kreeg hij maar liefst zes kinderen, drie dochters en drie zoons. Wat voor vader was Luther? En: wat weten we over het leven van Luthers kinderen? Zijn vele brieven en boeken geven een prachtig inkijkje.

Elisabeth & Magdalena

Katharina en Maarten kregen samen zes kinderen. Hans Johannes, Elisabeth, Magdalena, Martin, Paul en Margarete. Elisabeth stierf toen ze nog geen acht maanden oud was. Ook Magdalena bereikte nooit de volwassen leeftijd. Op dertienjarige leeftijd stierf zij na een kort ziekbed. Het had een enorme impact op de familie Luther. In zijn Tafelgesprekken beschrijft hij een gesprekje dat hij op haar sterfbed met haar voert, waarin hij vraagt of ze gelukkig zal zijn in de hemel zonder haar vader. Hierop reageert zei: ‘Ja vader, als God het wil.’ Over zijn oudste zoon heeft Luther ook veel geschreven in zijn boeken en brieven.

Luthers Hansje

De eerstgeboren zoon van Katharina en Maarten was Hans Johannes. Hij werd geboren op 7 juni 1526, waarop Luther een dag later aan zijn zwager het volgende schreef: ‘Vertel ook aan Agricola dat mijn Katharina door Gods grote genade een Hans Luther geboren heeft laten worden, gisteren om twee uur.’ Een jaar later schrijft Luther zijn zwager bezorgd over ‘zijn Hansje’, die ziek is en al twaalf dagen niets heeft gegeten.

Kinderen met gouden jasjes

Gelukkig knapt Hans op en krijgt hij vanaf zijn vierde (!) thuisonderwijs door de theologiestudent Hieronymus Weller. Als Luther van huis is, informeert hij vaak per brief over Hans’ studieresultaten. Ook voegt hij vaak wat creatief verpakte pedagogische lessen toe, zoals in deze brief uit 1630: ‘(…) Ik weet een aardige, mooie en vrolijke tuin waar veel kinderen zijn, die gouden jasjes dragen. Zij rapen lekkere appels, peren, kersen, en gele en blauwe pruimen onder de bomen. Ze zingen, springen en zijn gelukkig. Zij hebben ook leuke paardjes met gouden teugels en zilveren zadels. Ik vroeg de eigenaar van de tuin van wie die kinderen waren. Hij antwoordde: 'dit zijn de kinderen die graag bidden, studeren en niet ondeugend zijn'. Toen zei ik: 'beste man, ik heb ook een zoon, hij heet Hansje Luther. Mag hij ook in de tuin komen, zodat hij ook die lekkere appels en peren kan eten? En op deze leuke paardjes rijden en spelen kan met deze kinderen?' De man antwoordde: 'als hij ook graag bidt, leert en niet ondeugend is, mag hij ook in de tuin komen.’

Een strenge vader

Luther was niet altijd de geduldige, lievige vader, daarvoor had hij teveel temperament. Er gaat een verhaal dat de Reformator eens zijn zoon Hans drie dagen niet wilde zien, omdat hij teleurgesteld was over zijn gedrag. Smeekbedes van Katharina mochten niet baten, noch een verontschuldigingsbrief van Hans zelf niet. Naar verluidt heeft Luther zelfs het volgende beweerd: ‘Ik heb liever een dode zoon dan een ondeugende’.

Een vader voor velen

Pestuitbraken maakten in die tijd veel kinderen tot wees. Naast de zes eigen kinderen die Maarten en Katharina opvoedden, ontfermden ze zich ook nog over vier weeskinderen, die deel uit gingen maken van de Luther-familie. Eén van hen was Fabian, een neefje van Katharina. Over deze kinderen is verder niet zoveel bekend. Hoe zag het leven van Luthers Hans, Martin, Paul en Margarete eruit na hun opgroeien in de Wittenberg? Daar is gelukkig wel ’t een en ander over bekend.

Luthers nageslacht

De pedagogische lessen van Luther vielen bij Hans Johannes blijkbaar in goede aarde: hij voltooide met succes een studie rechten en werd adviseur in de rechtbank. Martin trad in zijn vaders voetsporen en studeerde theologie. Toch ervoer hij nooit de roeping om een kerk te leiden (of een Reformatie, zoals zijn vader). Paul studeerde medicijnen en werd dokter. Hij was onder andere de persoonlijk lijfarts van de hertog van Saksen. Daarnaast kreeg Paul zes kinderen. Margarete trouwde op haar 20e met Georg von Kunheim, die stamde uit een rijk, adellijk geslacht.