Moord op Walther Rathenau, minister in de Weimar-Republiek

Op 24 juni 1922 werd er op brute wijze een einde gemaakt aan het leven van de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Walther Rathenau. Hij werd op weg naar zijn werk om het leven gebracht door leden van de rechts-extremistische organisatie ‘Organisation Consul’ met behulp van meerdere geweerschoten en een handgranaat.

Walther Rathenau werd op 29 september 1867 geboren als eerste kind van drie in het huwelijk van Mathilde Nachmann en Emil Rathenau. Hij groeide op in Berlijn waar hij later zijn studies natuurkunde, scheikunde en filosofie begon en daarna voortzette aan de Universiteit van Straatsburg en de Technische Hogeschool van München. In 1889 promoveerde Rathenau aan de Universiteit van Berlijn met een dissertatie over ‘De Absorptie van Licht in Metalen’. Hij ging hierna werken in dezelfde sector als waar zijn vader groot in was geworden: met de verkoop en ontwikkeling van elektronica. Emil Rathenau was namelijk de oprichter van het wereldberoemde AEG-concern.

Eerste Wereldoorlog

Hij bekleedde vervolgens verschillende functies  binnen het bedrijf van zijn vader, maar zat later ook in de Raden van Bestuur van vele andere grote bedrijven, door zijn baan bij het overkoepelende Berliner Handelsgesellschaft. Rathenau was een talentvolle organisator, adviseur, visionair en diplomaat. Zijn eerste belangrijke betrokkenheid bij de politiek kwam tijdens de Eerste Wereldoorlog, toen hij zichzelf opwierp als oprichter en hoofd van de innovatieve Kriegsrohstoff-Abteilung, een organisatie die zorgde voor de distributie van schaarse grondstoffen ten bate van de Duitse oorlogseconomie.

Rathenau in de politiek

Vlak na de Eerste Wereldoorlog was Rathenau tijdelijk ‘persona non grata’ in de Duitse politiek. Dat kwam onder andere door zijn controversiële visie op de linkse revoluties die de overgang naar de Weimarrepubliek (1919-1933) inluidden. Daarnaast had hij tijdens de oorlog een voorstel gesteund om dwangarbeiders uit België te halen ten bate van de eigen oorlogseconomie. Een voorstel dat tegen alle oorlogsconventies inging. Ten derde was hij ook nog in een controverse beland met Erich Ludendorff. Dit was de grote man tijdens de oorlog geweest en Rathenau was één van zijn meest kritische en invloedrijke volgers. Rathenaus kritiek zorgde voor een zekere rancune bij Ludendorff en dat heeft ertoe geleid dat Rathenau door hem naar voren werd geschoven als de belichaming van de welbekende ‘Dolkstoot’-legende, die Duitsland zogenaamd de overwinning zou hebben gekost tijdens de oorlog. Toen al deze negatieve publiciteit langzaam was overgewaaid werd Rathenau in mei 1921 benoemd tot minister van Wederopbouw in het kabinet van Joseph Wirth (1921-1922), een man die Rathenaus diplomatieke en organisatorische kwaliteiten onderkende en met wie hij qua politieke visie op één lijn zat.

Weimarrepubliek

In januari 1922 werd Rathenau gepromoveerd tot minister van Buitenlandse Zaken. Het was in de moeilijke periode na het verlies van de Eerste Wereldoorlog en de roerige overgang naar het nieuwe politieke systeem van Weimar. Hyperinflatie zorgde bovendien voor onrust in de maatschappij en was een vruchtbare voedingsbodem voor de toename van politiek geweld. Zo werden er ongeveer 400 politieke moorden gepleegd in de eerste 4 jaar van de Weimar Republiek en nam de omvang en invloed van antisemitische groeperingen een flinke vlucht. Hierdoor was het bijzonder dat Rathenau met zijn joodse achtergrond minister was geworden.

Erfüllungspolitiek

Door Rathenaus toegeeflijke ‘Erfüllungs’- politiek werd hij steeds beschouwd als iemand met slappe knieën in de vredesonderhandelingen met de geallieerden en als joodse vertegenwoordiger van een impopulaire Republiek. Ondanks dat hij met zijn tactiek juist veel scherpe randjes van het voor Duitsland vernederende Verdrag van Versailles had weten af te halen. In de maanden die vooraf gingen aan de moord kreeg hij al vele doodsbedreigingen aan zijn adres, omdat zijn beleid niet geliefd was bij een groot deel van het Duitse volk en zeker niet bij rechts-extremistische groeperingen.

Moord op Rathenau

Op 24 juni 1922 reed Rathenau vanuit zijn Berlijnse villa in een open auto naar zijn werk op het ministerie. Bij een kruising werd zijn auto benaderd door een andere wagen waarin de studenten Erwin Kern (23), Hermann Fischer (26) en hun chauffeur Ernst-Werner Techow (20) zaten. Deze heren doorzeefden Rathenau met meerdere kogels en voltooiden het karwei met een handgranaat. De jongens waren lid van de rechts-extremistische ‘Organisation Consul’, een afsplitsing van de bekende Ehrhardt-brigade. Het was één van de vele paramilitaire organisaties die na de Eerste Wereldoorlog waren ontstaan. De studenten en de veteranen vonden via deze extreme organisatie een uitlaatklep voor hun frustraties over de verloren oorlog en hun behoefte om geweld te gebruiken. In dit geval wendden zij deze behoeftes aan om de minister te vermoorden en de legitimiteit van de gehate Weimar-Republiek te ondermijnen. De moord was één van de 300 politieke moorden waarvoor de ‘Organisation Consul’ verantwoordelijk was in de eerste drie jaar van de Republiek.