Oorsprong van ‘te hard van stapel lopen’

Wanneer je iets doet zonder daar van tevoren goed over na te hebben gedacht, kan iemand tegen je zeggen dat je ‘te hard van stapel loopt’. Iedereen kent deze Nederlandse uitdrukking, maar om wat voor stapel gaat het hier eigenlijk?

Bij de uitdrukking ‘te hard van stapel lopen’ gaat het niet om de stapel zoals we die nu nog in het Nederlands gebruiken, maar om een meer specifieke variant van deze term. Net als andere spreekwoorden in de Nederlandse taal, heeft dit gezegde te maken met de terminologie die vroeger gebruikt werd in de scheepvaart. De ‘stapel’ vormde namelijk een belangrijk onderdeel op de scheepswerf, de plek waar schepen gebouwd en hersteld werden.

Scheepsbouw

In de scheepsbouw verwees het woord stapel naar een stelling waarop een nieuw schip werd gebouwd. Deze stellage stond op de scheepswerf en bestond traditioneel uit een aantal haaks op elkaar gelegde houten balken. Deze balken werden daarom ook wel ‘stapelhout’ genoemd. Eenmaal afgebouwd moesten schepen vanaf deze constructie in het water glijden. Hierbij was het zaak om het vaartuig niet te snel van de stapel neer te laten dalen. Dit werd voornamelijk uit veiligheidsoverwegingen gedaan. Anders bestond er immers het gevaar dat er ongelukken zouden gebeuren. Wanneer de tewaterlating toch te snel werd uitgevoerd, was het schip dus ‘te hard van (de) stapel gelopen’.

Andere uitdrukkingen

De stapel die gebruikt werd in de scheepsbouw komt overigens ook nog in een aantal andere Nederlandse uitdrukkingen terug. ‘Er is iets op stapel’ is hier een voorbeeld van. Dit gezegde wordt gebruikt om aan te geven dat er iets staat te gebeuren en betekent van oudsher dat er een nieuw schip gebouwd werd op de scheepswerf. Spreekwoorddeskundige F. A. Stoett legt nog uit dat ‘daar is iets op stapel’ vroeger ook gebruikt werd om te verwoorden dat iemand in verwachting van een kind was.