Oudgriekse rituelen: de Arkteia in Brauron

Omdat het thema van deze maand Oude Grieken is, hebben we een ritueel voor je uitgekozen dat je waarschijnlijk nog niet kent: de Arkteia van Brauron. In dit mysterieuze ritueel, dat plaatsvond in een heiligdom van Artemis, deden meisjes alsof ze beren waren. Maar waarom eigenlijk?

Door: Djoeke Gerding

De Arkteia

Arkteia komt van Arktos, de Griekse naam voor beer. Waar de naam vandaan komt is dan ook snel geraden. Moeilijker wordt het al om erachter te komen wat er precies gebeurde: er is maar één zin tekst over het ritueel overgebleven. Die zin komt uit de Lysistrata van Aristophanes, waarin een koor van vrouwen opnoemt wat ze in hun jeugd aan rituelen deden. Zij zingen dat ze hun saffraankleurige gewaad aan- of uithadden, en “een beer waren” in Brauron.

Aan of uit?

Of deze meisjes naakt door de bossen in en rondom het heiligdom renden wordt bediscussieerd, maar is wel waarschijnlijk. Hoewel de Griekse tekst over de kleding op twee manieren kan worden geïnterpreteerd, zijn er namelijk andere vondsten die wel duidelijk één richting uit wijzen: de fragmenten van vazen met scènes uit het ritueel.

Vaasfragment uit Brauron. Bron: 'Pandora. Women in Classical Greece' door E. Reeder.

Op de fragmenten staan naakte meisjes afgebeeld, die rennen met hun handen in een vreemde positie, alsof het klauwen zijn. Daarnaast zijn er beren te zien en afbeeldingen van palmbomen, die vaker symbool stonden voor heiligdommen. Volgens het archeologische museum van Brauron werden de Arkteia afgesloten met een soort heilige race, zonder kleding, waarin de meisjes deden alsof ze beren waren.

Waarom beren?

Dat het ritueel in Brauron om beren draaide is duidelijk. Dat terwijl de beer in de hoogtijdagen van het heiligdom bij Brauron (5e tot 3e eeuw voor Christus) waarschijnlijk niet eens in Griekenland voorkwam. Wel schreven de Grieken over beren; in zijn Historia Animalium schreef Aristoteles bijvoorbeeld dat bij alle dieren het mannetje dapperder was dan het vrouwtje, behalve bij beren en luipaarden. Moederberen zullen bij de jacht alles doen om hun jongen te beschermen, net als Griekse moeders die in mythologie met beren worden geassocieerd, zoals Kallisto.

Doel van het ritueel

De meisjes die naar het heiligdom kwamen om deel te nemen aan de Arkteia, deden dat als inwijdingsritueel. Dit ritueel past in een serie rituelen die meisjes en vrouwen uitvoerden voor Artemis. Zo was er een ritueel bij het opgroeien, bij het huwelijk en bij de geboorte van kinderen. De Atheense meisjes die dit ritueel uitvoerden, zaten waarschijnlijk op een net-vruchtbare leeftijd. De meest gangbare verklaring is dan ook dat dit inwijdingsritueel de meisjes aanspoorde om later net zulke moeders voor hun kinderen te worden als berinnen zijn voor hun jongen.

Het heiligdom in Brauron kan vandaag de dag nog steeds worden bezocht en is te vinden in Attika, ten oosten van Athene.