Schilder of zeeman?

Het Scheepvaartmuseum heeft een nieuw meesterwerk in de collectie: Gezicht op het IJ en 's Lands Zeemagazijn te Amsterdam, bij laag water in 1664 van Reinier Nooms, alias Zeeman. Het schilderij toont een prachtig beeld van een aantal oorlogsschepen op het water voor het huidige Scheepvaartmuseum. Met dit tafereel, had het doek geen mooier thuis kunnen krijgen.

De schilder van dit werk is Reinier Nooms. Hij heeft dit schilderij gemaakt in het jaar dat hij stierf. Toch zal je deze schilder eerder terug vinden onder een andere naam: Zeeman. Een bijnaam die zo passend was, omdat hij veel zeereizen maakte, dat zijn eigen naam vreemd deed klinken. Dit schilderij heeft hij ook gesigneerd met Zeeman. Oud is Reinier Nooms niet geworden, maar als zeeschilder, tekenaar en etser blonk hij uit in zijn vak ondanks dat zijn carrière niet langer duurde dan tien jaar. Hij had een oog voor licht en diepte en was in staat om de sfeer van het moment te vangen en weer te geven in zijn doeken.

Bij De Ruyter aan boord

Nooms deed zijn huiswerk: zo klom hij in 1661 aan boord bij Michiel de Ruyter en bestudeerde het leven aan boord en het werk op een oorlogsschip. Zo werden zijn doeken niet alleen waarheidsgetrouw, maar kon hij dankzij zijn eigen ervaringen en liefde voor de zee verschillende scheepstypen en bijbehorende atmosfeer goed weergeven. Hij had veel kennis over een grote verscheidenheid aan scheepstypen. Van oorlogsschepen tot Oost-Indiëvaarders, tot allerlei soorten binnenvaartschepen, Nooms kende de Nederlandse vloot. Het is dan ook om die reden dat historici nog steeds veel waarde hechten aan zijn 'oog', tekeningen en etsen. Nooms wordt ook wel een van de beste Nederlandse zeeschilders uit de zeventiende eeuw genoemd.

Drukte kenmerkt de welvaart

Aan de rechterkant van het schilderij zie je prominent 's Lands Zeemagazijn in Amsterdam. Het gebouw werd ontworpen door architect Daniël Stalpaert en werd opgeleverd in 1656. Het diende als voorraadgebouw voor de Admiraliteit. Hier werd de uitrusting van de oorlogsvloot bewaard. Schepen werden bevoorraad vanuit het Zeemagazijn en het kwam dan ook vaak voor dat de schepen daar voor een bepaalde periode voor anker moesten. Ook werden er werkzaamheden aan de schepen verricht, op de werfplekken die je op het schilderij ziet. Zo zie je bijvoorbeeld dat er gewerkt wordt aan De Spiegel (rechts op de voorgrond), het schip heeft nog g een masten en wordt afgebouwd. Het is druk op het water en kleinere schepen varen af en aan. Het schetst een beeld van de bedrijvigheid rondom het Zeemagazijn en symboliseert Amsterdam als centrum van de scheepvaart in de zeventiende eeuw. Ook zie je een goed gekleed gezelschap voort geroeid worden. Rijkdom en scheepvaart gingen voor een elite groep Amsterdammers hand in hand.

De oorlog in het verschiet

Er is geopperd dat de bedrijvigheid op dit schilderij specifiek inzoomt op de voorbereidingen van de Tweede Engelse Oorlog, waarvan de Vierdaagse Zeeslag in 1666 de meest spraakmakende is geweest. Niemand minder dan Michiel de Ruyter en Cornelis Tromp (de zoon van Maarten Tromp) voeren met drie eskaders (oorlogsvloten) richting Engeland en brachten enorme schade toe aan de Engelse vloot en dorpen. De schepen uit de Nederlandse vloot moesten in de beste staat zijn om zo goed mogelijk uitgerust te zijn voor de strijd. Je ziet in het midden van het schilderij, in de verte, een drietal schepen op hun kant liggen. De romp werd in die tijd waterdicht gemaakt met teer en touwvezels en daar kwam warmte en rook bij vrij. Een proces dat kalefaten heet. De rookpluimen verklappen dus het harde werken en zijn zeker geen teken van ontstoken kruit.

Dit schilderij is verworven als jubileumaankoop door de Vereeniging Nederlandsch Historisch Scheepvaart Museum met steun van Vereeniging Rembrandt (mede dankzij haar Acquoy-Nairac Fonds), BankGiro Loterij, Mondriaan Fonds en de particuliere steunstichting Het Compagnie Fonds van Het Scheepvaartmuseum. Het schilderij zal getoond worden in de jubileumexpositie najaar 2016, waarmee het 100-jarig bestaan van de Vereeniging Nederlandsch Historisch Scheepvaart Museum wordt gevierd.