Stolpboerderij: "de piramide van Noord-Holland"
Themamaand Monumenten – De stolpboerderij is een onmisbaar bouwwerk in het Noord-Hollandse landschap. Dit type boerderij zorgde in de zeventiende en achttiende eeuw voor een economische bloei van lokale agrariërs. Hoe is "de piramide van Noord-Holland" ontstaan?
De langwerpige stolpboerderij is herkenbaar aan het bruine of donkerrode piramidevormige dak, dat gemaakt werd van riet. Dit kenmerk leverde de Stolpboerderij de bijnaam "piramide van Noord-Holland" op. Een deel van het rieten dak werd boven het woongedeelte weggelaten en opgevuld door geglazuurde dakpannen. Het dak werd gedragen door vier lange stijlen, een soort planken. Aan de achterkant bevond zich de koeienstal en paard en wagen werden opgeslagen in de dars, naast de woonruimte.
Ontstaan
Halverwege de zestiende eeuw ontstonden de eerste stolpboerderijen. Ze zijn afgeleid van de langhuisboerderij, die al in de Bronstijd voorkwam. De vijftien meter lange langhuisboerderij had genoeg opslagplek voor hooi en dieren. De stolpboerderij werd geschikt geacht om grote hoeveelheden graan en hooi op te slaan en werd hiermee een geschikte opvolger van de langhuisboerderij, die tot de zestiende eeuw nog voorkwam in West-Friesland. In de zeventiende en achttiende eeuw ontstond er steeds meer vruchtbare landbouwgrond na de komst van droogmakerijen als de Beemster en de Purmer. In deze periode ging het erg goed met de boeren uit West-Friesland en de stolpboerderijen schoten dan ook als paddenstoelen uit de grond.
Verschillende typen en afgeleiden
De Stolpboerderij is in twee soorten te onderscheiden. Het verschil tussen de twee soorten zit in de dwarsdeuren naar de stal. Bij het Noord-Hollandse type bevinden de deuren zich aan de achterkant, omdat bij dit type stolpboerderij de weilanden zich aan de achterkant bevinden. Bij de West-Friese stolpboerderij werden de deuren juist aan de voorkant geplaatst. Er ontstonden verschillende type boerderijen die een afgeleide waren van de Stolpboerderij, waaronder de Schouwse stolp op het Zeeuwse eiland Schouwen. Ook de Haubarg, die in het noorden van Friesland voorkomt, is afgeleid van de stolp.
Stolp enkel als woonhuis
Sinds de Tweede Wereldoorlog is het aantal stolpboerderijen sterk verminderd. De rieten daken maken de boerderijen gevoelig voor blikseminslag, waardoor relatief veel exemplaren verloren zijn gegaan door brand na een onweersbui. Bovendien werden de stolpen steeds minder geschikt voor bedrijvigheid en koeien konden zich beter huisvesten in grotere stallen. Sinds 1970 wordt de stolpboerderij alleen nog als woonhuis gebruikt. Er zijn er nog ongeveer 5500 te vinden, waarvan de meesten in West-Friesland. Veel boerderijen vallen tegenwoordig onder monumentenzorg.
AFBEELDING:
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed [CC BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], via Wikimedia Commons
Author: Bouma S.J.
Bronnen:
Westfriesgenootschap.nl/Stolpboerderijen
