Tentoonstelling Ridders van Oranje
Tot eind mei is op Paleis Het Loo de tentoonstelling Ridders van Oranje te zien. De expositie geeft een overzicht van vier eeuwen lintjes aan vorst en volk.
Hof- en adelsorden
Vanaf het einde van de middeleeuwen ontstaan in verschillende Europese landen ridderlijke orden. Dit zijn gemeenschappen van ridders georganiseerd volgens regels en reglementen die in statuten zijn vastgelegd. Door een eed van trouw zijn de ridders verbonden aan de vorst, die soeverein of grootmeester van de orde is. Op deze manier wordt een orde een middel van de vorst om de meest aanzienlijken in zijn rijk rond zich te verzamelen, door een persoonlijke band aan zich te binden en hun steun te verwerven. Lidmaatschap van een vorstelijke ridderorde is niet een beloning voor dapperheid of persoonlijke verdiensten, maar is gebaseerd op afkomst. Alleen de allerhoogste edelen kunnen toetreden. De vorstelijke ridderorden kennen geen indeling in klassen en zijn erg exclusief: het aantal ridders dat deel uitmaakt van een ridderlijke orde is zeer gelimiteerd. De meeste vorstelijke ridderorden hebben een sterk religieuze inslag. Meestal hebben ze een patroon of schutsheilige en vinden de plechtige samenkomsten van de ridders plaats op de feestdag van de patroonheilige. Meestal wordt tijdens de bijeenkomsten van de Orde ook de mis opgedragen. Verschillende ridderlijke orden beschikken over een eigen, aan de patroonheilige gewijde kapel, waar de bijeenkomsten plaats vinden.
Mantel van de grootmeester van de Orde van het Gulden Vlies, (Kaiserliche Schatzkammer, Wenen)
Kenmerkend voor deze ridderlijke orden is de enorme weelde en het uiterlijk vertoon waarmee de ridderlijke orde is omgeven. Aan de ordetekenen, die geregeld met diamanten en andere kostbare edelstenen worden verfraaid, werken de belangrijkste juweliers en edelsmeden. Voor de kleurrijke ordegewaden worden de kostbaarste stoffen en de fraaiste borduursels gebruikt. Statutenboeken versierd met fraaie miniatuurschilderingen en de ingekleurde wapens van de orderidders, polychrome wapenborden, wandtapijten en tal van andere kunstvoorwerpen benadrukken de belangrijke rol, die de ridderlijke orden van de 14e tot en met de 18e eeuw spelen. Maar het uiterlijk vertoon heeft een belangrijke, niet te onderschatten machtspolitieke dimensie: pracht en praal vormen het gewaad waarin de macht zich kleedt. Een van de bekendste ridderlijke orden is de Orde van het Gulden Vlies uit 1430.
De Orde van het Gulden Vlies
De geschiedenis van de orde begint op 10 januari 1430, wanneer de Bourgondische hertog Filips de Goede (1396-1467) in Brugge zijn voornemen uitspreekt een ridderorde te stichten. Aanleiding hiertoe vormt zijn derde huwelijk met de Isabella van Portugal (1397-1471). De Orde van het Gulden Vlies is gewijd aan Maria en aan de apostel Andreas, de schutspatroon van het Bourgondische Huis. Tijdens het beleg van Nancy in 1477 sneuvelt de laatste Bourgondische hertog, Karel de Stoute (1433-1477). Het grootmeesterschap van de orde gaat nu over op Maximiliaan, aartshertog van Oostenrijk (1459-1519), de echtgenoot van Karels dochter Maria (1457-1482). In de daarop volgende decennia groeit het Gulden Vlies uit tot de orde van het Habsburgse wereldrijk waar de zon niet onderging. Het aantal ridders groeit mee: oorspronkelijk telt de orde 31 ridders, die allen van adellijke komaf dienden te zijn en die van geen andere ridderorde deel uit mochten maken. In de loop van de 16e eeuw stijgt dit aantal tot 51 en vervolgens tot 61.
Bijeenkomst van de Orde van het Gulden Vlies, Statuten en wapenboek van de Orde van het Gulden Vlies, 1473
Op 1 november 1700 overlijdt de laatste Spaanse koning uit het Huis Habsburg zonder nakomelingen. In Europa ontbrandt de oorlog om de verdeling van het Spaanse rijk. De strijd duurt meer dan tien jaar en eindigt met de verdragen van Utrecht (1713) en Rastadt en Baden (1714). In feite bestaan er sinds 1701 twee orden van het Gulden Vlies: een Spaanse orde, die tegenwoordig een gewone orde van verdiensten is, en een Oostenrijks-Habsburgse orde, uitgereikt door het hoofd van het Huis Habsburg, die zijn religieuze en adellijke karakter heeft bewaard. Al in de 15e en de 16e eeuw zijn de voorvaderen van Willem van Oranje belangrijke vorsten. De Nassause graven Engelbrecht II, Hendrik III en René van Chalon, zijn stadhouders in de Nederlanden. Ze worden opgenomen in de Bourgondisch-Habsburgse Orde van het Gulden Vlies. In 1555 wordt ook Willem van Oranje benoemd tot ridder in deze orde. Maar hij zal de laatste Nederlandse stadhouder zijn die deze eer te beurt valt. In 1566 komen de Nederlanden in opstand tegen de Spaanse koning Filips II. De prinsen uit het Huis Oranje-Nassau nemen het protestantse geloof aan. Hierdoor komen zij niet meer in aanmerking voor de katholieke Orde van het Gulden Vlies. Wilt u deze en nog veel meer ordetekenen en lintjes in het echt bewonderen? Kom dan voor 31 mei naar Paleis Het Loo in Apeldoorn, paleishetloo.nl.
