Gas betalen met een muntje in de meter: de gaspenning

Gasprijzen zijn voor veel huishoudens een hoofdpijndossier. Niet alleen zijn de rekeningen soms erg hoog, maar hoe ze tot stand komen, is ondanks slimme meters, voor velen ook een compleet raadsel. Dat was ooit veel eenvoudiger. Gas moest vooraf betaald worden. Als dat niet gebeurd was, had een huishouden simpelweg geen gas. 

Totdat de gasbel bij Slochteren ontdekt werd en er in Nederland een nationaal netwerk van gasleidingen werd aangelegd, werd er in huizen met een gasaansluiting op stadsgas gestookt. In veel steden stonden grote gastanks en daarbij vaak een gasfabriek waar uit steenkool gas gewonnen werd. Dat gas werd via een lokaal netwerk naar de huizen toegebracht. Aan het begin van de twintigste eeuw, was dat een enorme vooruitgang. Maar er zat ook een nadeel aan, want hoe betaal je gas dat via een leiding zo het huis in stroomt? Wie bij de kolenboer een zak steenkool voor de kachel kocht, moest die zak afrekenen voordat de kolenboer die zak overhandigde, maar bij gas ging dat niet zo makkelijk. 

Gas vooraf betalen met een muntjesautomaat

In Engeland werd rond 1888 een handig middel uitgevonden om ervoor te zorgen dat gas tóch vooraf betaald kon worden. Op de gasmeter werd een muntautomaatje gemonteerd. Het systeem was eigenlijk te vergelijken met wat je tegenwoordig nog wel eens bij campingdouches ziet. Als je een muntje in een automaat gooit, heb je een bepaalde hoeveelheid warm water tot je beschikking. Zo werkte de gasmeter ook. Als er een muntje in de automaat was gedaan, zorgde die ervoor dat er een gaskraantje openging, waardoor er een bepaalde hoeveelheid gas gebruikt kon worden. Was die hoeveelheid opgebruikt, dan sloot de gaskraan weer, tot er opnieuw betaald werd. De vinding bleek goed te werken en enkele jaren later werden ook de eerste exemplaren in Nederland geïnstalleerd. 

Dat werd vooral gedaan in de eerste sociale woningbouwcomplexen. Daar woonden vaak mensen met een krappe beurs. Zij liepen regelmatig betalingsachterstanden op, en door het gas vooraf te laten betalen konden zij nooit meer gas verbruiken dan er betaald kon worden. In theorie liepen zij zo geen schulden op en zat het gasbedrijf niet met openstaande rekeningen waarvan men redelijkerwijs niet kon verwachten dat die ooit nog voldaan zouden worden. 

Gas werd steeds populairder en de voordelen van de muntgasmeter werden ook voor andere doelgroepen groter. Ruimtes of gebouwen die aan wisselende verhuurders werden verhuurd werden vaak voorzien van een gasmeter met muntautomaat. Vooraf het gas betalen, voorkwam immers ingewikkelde verrekeningen van het gasverbruik. 

Er zaten echter ook nadelen aan. Het gas was dan wel betaald, het geld was nog niet bij het gasbedrijf, dat zat nog in de muntautomaat. Regelmatig moest het personeel van het bedrijf langs de deuren om de meterstanden te controleren en de automaten te legen. Geen kleine klus, aangezien rond 1920 al de helft van de gasaansluitingen een muntgasmeter had. In al die muntautomaten zat ook nog eens gewoon geld. Daar zat een ander nadeel aan: als de prijs van het gas veranderde, moest het personeel ook langs om al die automaten opnieuw in te stellen. Toen de gasprijzen door de Eerste Wereldoorlog enorm veranderden, werd daarom het gewone geld vervangen voor een speciaal muntje: de gaspenning. 

De gaspenning

De gaspenning had een aantal voordelen. De inkomsten van gas gingen veel sneller naar de gasbedrijven, en voor winkeliers en consumenten had het als voordeel dat gas met meer verschillende munteenheden gekocht kon worden. Doordat de oude muntautomaten alleen maar bepaalde muntjes accepteerden, begonnen veel mensen die munteenheden te sparen, zodat er altijd een muntje in de meter gegooid kon worden. Daardoor klaagden winkeliers dat bepaalde munteenheden bijna helemaal uit omloop verdwenen, waardoor ze steeds vaker moeite hadden hun klanten gepast terug te betalen. 

Ook was een penning minder fraudegevoelig dan gewoon geld. Men probeerde het gasbedrijf nog wel eens om de tuin te leiden, door voorwerpen van min of meer gelijk formaat en gewicht als een muntje in de automaat te gooien, maar door het aanbrengen van inkepingen en sleuven in de penning, werd dat een stuk lastiger. 

Voor het afrekenen kwam nog altijd iemand langs. De penningen werden geteld en vergeleken met de stand van de meter. Klopte alles, dan was er niks aan de hand. Klopte er iets niet, bijvoorbeeld omdat er valse penningen in de automaat waren gedaan, dan moest het verschil vaak ter plekke worden afgerekend. 

Met de komst van het aardgas verdwenen de muntgasmeters nog niet, maar het einde kwam wel in zicht. Wat de gasmeters en gaspenningen de das om deed, was vooral de opkomst van geisers en kachels met waakvlam. Die moest altijd blijven branden, waardoor het systeem met muntjes eigenlijk niet meer te handhaven was. 

De invoerging van geisers

Toch is het idee niet helemaal verdwenen. Doordat we de gasrekening nu deels vooraf betalen, met een voorschot, en er achteraf een verrekening komt, is de gasprijs voor veel mensen erg lastig. Niet alleen kan de gasprijs per leverancier verschillen, waardoor je soms lang bezig bent met het uitzoeken van een gasleverancier die goed bij jouw budget en verbruik past, maar ook is het berekenen achteraf voor veel mensen erg lastig. Soms krijg je een flink bedrag terug, maar soms ook niet. Daardoor is het idee van gas vooraf betalen nooit helemaal verdwenen. Met de komst van slimme energiemeters is dat aan het veranderen. Op meerdere plaatsen zijn experimenten uitgevoerd om zo’n slimme meter te koppelen aan een betaalsysteem waar vooraf betaald moet worden.  In sommige andere landen is de muntautomaat op gasmeters nooit helemaal verdwenen. In Groot-Brittannië zijn ze hier en daar nog te vinden, al zijn veel muntautomaten ook vervangen voor een systeem met een betaalpas. 

Bronnen:

• Het gas; orgaan van de Vereeniging van Gasfabrikanten in Nederland, jrg 40, 1920, no 2, 01-02-1920
• Volkskrant Proef in Rotterdam en Arnhem: gas en licht kopen met prepaid-tegoed. 
• National regulation: gas and electricity meters 
• Energievergelijk