De ziekenfondsbode, het gezicht van het ziekenfonds

In 1941 werd er, onder druk van de Duitse bezetter, een nieuw systeem voor zorgverzekeringen ingevoerd in Nederland. Dat nieuwe systeem was gebaseerd op de Duitse Krankenkasse en zorgde ervoor dat een groot deel van de Nederlanders nu verplicht bij het ziekenfonds kwam.

Door het zorgverzekeringsstelsel dat onder de regering van de Duitse bezetters werd ingevoerd, werd iedereen onder een bepaalde inkomensgrens verplicht lid van het ziekenfonds. Daarmee werd de basis gelegd voor een systeem dat we nog altijd kennen. Een ziekenfonds waarbij men zich moest aansluiten, moest erkend zijn en een aantal basisbehandelingen vergoeden. De erkende ziekenfondsen werden Algemeen Ziekenfonds genoemd. De door de overheid vastgestelde inkomensgrens werd in eerste instantie op drieduizend gulden gelegd. De premie was in eerste instantie inkomensafhankelijk. Dat werd gedaan om ervoor te zorgen dat zorg ook voor mensen met een erg klein inkomen betaalbaar bleef. Waar men tegenwoordig dus aak uren besteed aan zorgverzekering vergelijken, op zoek naar de goedkoopste zorgverzekering, werd de hoogte van de premie toen dus niet bepaald door de organisatie waar men verzekerd was, maar door het eigen inkomen. De premie moest maandelijks betaald worden, in contanten. Daarvoor kwam er langs om de premie te innen: de ziekenfondsbode.

Wat deed de ziekenfondsbode?

De ziekenfondsbode was niet nieuw. Zorgverzekeringen en ziekenfondsen, bestonden al langer, al waren dat altijd particuliere organisaties geweest. Zij stuurden bodes langs de deuren om het geld bij de bij hun aangesloten leden te innen. Daarnaast probeerden de bodes ook nieuwe leden te werven en gingen ze bij artsen langs om namens hun fonds de gemaakte kosten te betalen. Dat maakte van de ziekenfondsbode een belangrijk deel van de organisatie. Volgens velen was hij (vaak was het een hij) zelfs het gezicht van het ziekenfonds.
Daarmee was de ziekenfondsbode voor velen een belangrijk element in hun leven. Het verplichte lidmaatschap voor mensen onder een bepaalde inkomensgrens was dan wel relatief goedkoop, voor velen was het alsnog een erg grote kostenpost. Daardoor was voor velen het bedrag dat wekelijks of maandelijks betaald moest worden, alsnog te hoog. In sommige gevallen konden de ziekenfondsbodes dan zelf een betalingsregeling afspreken. Dat betekende wel at de bodes zelf er vaak een behoorlijke administratie op na moesten houden. een behoorlijke klus, helemaal voor bodes die in landelijk gebied werkten en er nog flinke reistijden bij hadden.

Sociaal beroep

Bodes hadden namelijk allemaal een eigen ‘rayon’ een eigen ‘gebied’. Daar gingen ze lopend, of fietsend langs de deuren. Daarmee was het beroep ook een sociaal beroep, de bodes spraken immers met heel veel mensen en deelden in zekere zin lief en leed met hen. Het regelmatige contact schiep vaak een zekere band, temeer omdat er ook veel informatie over het leven van de verzekerden voorbijkwam in de gespreken.

Het systeem met rayons droeg daar aan bij, want mensen zagen dus bijna altijd dezelfde gezichten als de ziekenfondsbode langs kwam. In de steden waren die rayons vaak wijken, maar in landelijk gebied kon een rayon meerdere dorpen omvatten. Veel ziekenfondsbodes schakelden daarom over op gemotoriseerd vervoer. Een auto was voor velen nog veel te duur, maar een bromfietsje, vaak een Bernini of een Solex, voldeed vaak ook. De fiets met een klein motortje op het voorwiel werd juist karakteristiek voor het beroep. In Amersfoort staat sinds 1999 een standbeeld van een ziekenfondsbode op zo’n bromfiets.

Einde van de ziekenfondsbode

Tegen de tijd dat het beeld werd onthuld, was het beroep eigenlijk al verdwenen. De Ziekenfondsbode ging langs de deuren in een tijd dat geld vrijwel altijd contant was. Salaris kreeg men in contanten en grote betalingen zoals een ziekenfonds gingen dus ook vaak nog contant. Maar in de jaren 60 werd giraal geld meer en meer de norm. Loon werd vaker overgemaakt op een bankrekening en daarmee kwam ook de automatische incasso op. Daardoor verdween de bode langzaam maar zeker uit het straatbeeld.