Nederlandse walvisvaarders en de Noordsche Compagnie
Ook dit jaar is Japan weer van plan nabij de Zuidpool te gaan jagen op walvissen. Misschien moeilijk te geloven, maar Nederland was vlak na de Tweede Wereldoorlog fanatiek in de walvisvaart in de zuidelijke oceanen. Nog geen anderhalf jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, op 27 oktober 1946, voer de Nederlandse walvisvloot onder leiding van het schip Willem Barendsz de havens van IJmuiden uit.
“Daar vertrekt immers niet alleen een walvisvaarder, daar vertrekt een symbool. Een symbool van Nederlands energie en werklust. Van Nederlands kunnen en van Nederlands wil om zelf de kastanjes uit het vuur te halen. Zelf het vet uit het water halen. Willem Barendsz staat er in grote witte letters op de achterboeg”. Het was een herinvoering van de walvisvaart, waar de Nederlanders in de 17e eeuw al mee waren begonnen.
Nederlandse walvisvaarders
De Nederlanders zochten begin 1600 een alternatieve route naar Azië. Die nieuwe route vonden ze niet. Op hun reis berichtten ze wel over de walvissen die ze zagen. De walvisvaart heeft altijd bestaan, maar begin 17e eeuw kwam ook Nederland, als eerste West-Europees land, op het idee om op walvissen te gaan jagen. Uit het spekvet van de kolossale zoogdieren werd traan gekookt die werd gebruikt voor zeep en lampolie. Van 1614 tot 1642 had de Noordsche Compagnie het alleenrecht op de vaart in Nederland. Toen het octrooi afliep, stonden de Nederlanders minder sterk tegen andere landen in Europa die zich tot geduchte concurrenten ontpopten.
Negentiende eeuw
In de negentiende eeuw werd het steeds lastiger voor de Nederlanders om de jacht voort te zetten. Door het succes van de walvisvaart, werd de diersoort schaars. In de gebieden waar gejaagd werd, zwommen vrijwel geen walvissen meer. Daarnaast nam door de ontdekking in de 19e eeuw van aardgas als brandstof de vraag naar olie uit walviststraan af. De walvisvaart kwam in moeilijk vaarwater terecht en de Nederlanders trokken zich langzaamaan terug uit de vaart. De laatste Nederlandse walvisvaarders voeren rond 1860 uit en kwamen terug met slechts één bejaarde walvis en een paar zeehonden. Eind 19e eeuw voeren er geen Nederlandse schepen meer uit voor de walvisvaart.
Twintigste eeuw
Nadat de Nederlanders zich hadden teruggetrokken uit de walvisvaart, moderniseerde de jacht. De schepen werden tot kleine fabrieken ontwikkeld, zodat men de walvissen niet meer mee hoefde te nemen naar de thuishaven, maar de dieren op zee kon klaarmaken voor de verkoop. De Nederlanders maakten, zoals gezegd, geen deel meer uit van deze moderne variant van de walvisvaart. Maar schaarste na de Tweede Wereldoorlog bracht daar verandering in.
Vetten
In de 20e eeuw werd margarine uitgevonden, een vervanging van boter, die makkelijk te vervaardigen was uit walvistraan. Na de Tweede Wereldoorlog was er in Nederland een tekort aan levensmiddelen en grondstoffen. Om aan de vraag naar producten te kunnen voldoen, moest er een plan bedacht worden. In 1946 werd er besloten om de walvisvaart weer op te pikken.
Moderne walvisvaart
De Nederlanders probeerden in 1946 om een nationale walvisvaart op poten te krijgen. Zo ontstond in 1946 de Nederlandsche Maatschappij voor de Walvischvaart (NMW). Deze schafte acht vangboten aan met op ieder schip een harpoenkanon. Een Zweedse tanker werd omgebouwd tot traanfabriek. Op 27 oktober 1946 voer een vloot van zeven boten onder luid gejuich uit.
Einde Nederlandse walvisvaart
Tussen 1946 en 1964 heeft de NMW met de walvisfabrieksschepen Willem Barendsz I en Willem Barendsz II achttien expedities in de wateren rond Antarctica uitgevoerd. Maar het aantal walvissen was beperkt en door overbevissing daalden de vangsten. Daarnaast waren er plantaardige oliën op de markt gekomen, die het dierlijk walvisvet overbodig maakten. De hoge kosten van de walvisvaart zorgden ervoor dat Nederland het schip Willem Barendsz II én haar vangstquotum op verkocht aan Japan. Dat gebeurde op 21 juli 1964.
Japan
Sinds 1986 geldt een internationaal verbod op de walvisvangst. IJsland en Noorwegen negeren het verbod, Japan jaagt onder het mom van wetenschappelijk onderzoek. De Internationale Walvisvaartcommissie (IWC) biedt die mogelijkheid. De drie landen zijn samen jaarlijks verantwoordelijk voor de dood van meer dan duizend walvissen.
