Geldboetes in de Middeleeuwen

De politie heeft dit jaar ruim een miljoen minder bonnen uitgeschreven dan vorig jaar. Er zijn vooral minder bekeuringen uitgeschreven voor bellen in de auto, kapotte fietslichten en rijden door rood licht. Eind vorig jaar schafte minister Opstelten van Justitie de bonnenquota af. In de middeleeuwen kenden ze zo’n quota nog niet, maar waren ze wel bekend met het boetesysteem om de schatkist te spekken.

Van Frankrijk tot Istanbul, vrijwel alle middeleeuwse steden werden voorzien van een ommuring om ongenode gasten buiten de poorten te houden. Deze muren symboliseerden de aparte juridische status van de stedelijke gemeenschappen. Kenmerkend voor de middeleeuwse stad in Europa is dat iedere stad een eigen op de stedelijke samenleving toegesneden recht had. Boetes werden opgelegd per stad en vaak verschilde het boetereglement dan ook fundamenteel van steden die slechts 55 kilometer van elkaar verwijderd waren.

Straffen

Voor de handhaving van de wet in een Middeleeuwse stad waren er de schout en de schepenen. De schout was een lokaal ambtenaar belast met bestuurlijke en gerechtelijke taken en het handhaven van de openbare orde. Hij zat de rechtszittingen voor en was hoofd van de politie. Een schepen was een aristocraat die zich bezig hield met de rechtspraak in de stad. Samen vormden de schout en de schepenen het plaatselijk bestuur. Zij legden in de steden ook meestal straffen op. De zwaarte van de straffen werd bekeken naar aanleiding van de mate van geweld die werd gebruikt, verantwoordelijkheid en voorbedachte rade, de plaats van het vergrijp, de status van het slachtoffer en de kredietwaardigheid van het slachtoffer. Dit werd ook wel de ‘tarievenrechtspraak’ genoemd.

Boetes

Iedere stad had dus eigen tarieven voor verschillende vergrijpen. In St. Symphorien d’Ozon in Frankrijk werd melding gemaakt van de volgende boetes in sous, de Franse munt die in gebruik bleef tot aan de Franse Revolutie: 100 sous voor de verkrachting van een losbandige vrouw of het breken van botten; 60 sous voor verwonding met een wapen en het vergieten van bloed, voor het gooien van stenen met kwade opzet of voor het toebrengen lichamelijke verwondingen zonder een zwaard; 30 sous voor het trekken van een zwaard met de bedoeling te verwonden; 20 sous voor kwaadaardig haartrekken of schoppen zonder bloedvergieten; 10 sous voor het uitdelen van een klap; 7 sous voor stompen zonder bloedvergieten.

Schatkist

De tarieven werden ook wel gezien als de fiscale functie voor de rechtspraak. Met andere woorden: als inkomstenbron. Vandaar dat er relatief veel lichte vergrijpen werden bestraft met een geldboete aan het begin van de Middeleeuwen. Door de vele oorlogen die de machthebbers in de middeleeuwen vochten, waren de overheidsuitgaven hoog. De boetes werden dan ook als aanvulling voor de schatkist gezien.