Rijksbegroting en Staatsschuld
Dag in dag uit worden we bestookt met nieuws over de Catshuis onderhandelingen tussen de PVV, het CDA en de VVD. Vaak is er maar weinig te melden en houden de onderhandelaars een mediastilte. De drie partijen proberen een overeenkomst te bereiken over de begroting van 2013. De geschiedenis van de Nederlandse Rijksbegroting begint in 1814.
Nederland werd tussen 1795 en 1813 bezet door de Franse troepen van Napoleon. Nadat ze vertrokken waren, hadden ze het Nederlandse politieke bestel voorgoed veranderd door belangrijke facetten van het verlichtingsdenken toe te passen op het bestuursapparaat. In 1814 werd er direct een nieuwe grondwet ingevoerd, waardoor Nederland een koning kreeg en waarbij het ministerie van financiën, opgericht door de Fransen in 1798, werd behouden.
Tienjarige begroting
Er werd besloten om elke tien jaar een begroting vast te stellen, toen nog in samenspraak met de koning. In 1840 zag men in dat een termijn van tien jaar te weinig ruimte gaf voor schommelingen in de economie en de staatsinkomsten. De grondwet werd herzien, en voortaan zou er een tweejarige begroting opgesteld worden. Acht jaar later, bij de grondwetsherziening waar Johan Rudolph Thorbecke verantwoordelijk voor was, kwam er een jaarlijkse begroting.
Miljoenennota
In de begroting werd vastgelegd waar het geld van de staatskas naar toe ging: defensie, onderwijs, buitenlandse zaken, veiligheid, sociale zekerheid, etc. De plannen werden tot 1906 gepresenteerd in een mondelinge miljoenenrede aan de Eerste en Tweede Kamer. Op Prinsjesdag 1906 werd de miljoenennota voor het eerst gepresenteerd door de minister van financiën De Meester. In deze nota stonden alle uitgaven en bezuinigingen voor het volgende jaar. Vanaf 1947 werd het koffertje met de tekst “Derde Dinsdag in September” gebruikt voor de presentatie. De begroting zit overigens niet daadwerkelijk in het koffertje – al het papierwerk zou er nooit inpassen.
Staatsschuld
De begroting is altijd onlosmakelijk verbonden aan het financieel vermogen van de staat en de staatsschuld. Zodra de staatsuitgaven groter zijn dan de inkomsten ontstaat er een begrotingstekort en wordt er een schuld opgebouwd. Eind jaren ‘70 van de vorige eeuw steeg de staatsschuld steeds harder. Het sobere naoorlogse beheer van de staatskas had plaats gemaakt voor een actievere overheid. Dit had een goed effect op de economie, maar niet op de schuld. Minister van Financiën Zijlstra had het principe van een structureel begrotingsbeleid bedacht, waarbij er ruimte kwam voor een jaarlijks begrotingstekort.
De Hollandse ziekte
Naarmate in de jaren ‘70 duidelijk werd dat het overheidstekort te groot werd, stelde minister van Financiën Duisenberg de ‘1-procentsoperatie’ in om de groei van de uitgaven af te remmen. Ondanks het bezuinigingsprogramma ‘Bestek 81’ nam de schuld toe onder de kabinetten-Van Agt I, II en III. De systematisch te hoge inschatting van de staatsinkomsten kwam internationaal bekend te staan als de ‘Hollandse ziekte’.
Sanering
De kabinetten-Lubbers en Kok zetten een proces van sanering in van de overheidsfinanciën. Hierdoor liep het begrotingstekort relatief terug. In absolute cijfers groeit de staatschuld echter en vooral de huidige economische crisis drukt sterk op de begroting. Hierom hebben partijen van links tot rechts bezuinigingsplannen ingediend om het begrotingstekort terug te dringen. De mate waarin bezuinigd moet worden leidt tot hevige onenigheid in Den Haag. In het Catshuis zullen de drie coalitiepartners het samen eens moeten worden over de begroting van 2013, en ongetwijfeld zullen er forse bezuinigingen in de miljoenennota van Prinsjesdag staan.
