Geschiedenis van de hypotheekrenteaftrek

‘Nederland moet de hypotheekrenteaftrek geheel of gedeeltelijk afschaffen’, zo staat in een advies van de Europese commissie dat in 2012 verscheen. Binnen de Nederlandse politiek geldt de aftrekmaatregel al ruim een eeuw lang als een heilig huisje, met name omdat deze het eigenwoningbezit zou stimuleren. Toen de hypotheekrenteaftrek in 1893 voor het eerst werd geïntroduceerd, lagen hier echter andere beweegredenen aan ten grondslag.

Gedurende de 19e eeuw ontving de Nederlandse staat haar inkomsten vooral uit indirecte belastingen, zoals de accijnzen op zout en suiker. In de loop der tijd kwam er echter steeds meer kritiek op dit systeem, met name omdat de belastingdruk voor de armere bevolking veel hoger was dan voor de rijken. Tegen het einde van de 19e eeuw pleitten zowel de liberale als de socialistische partijen daarom voor een progressiever belastingstelsel.

Vermogensbelasting

In 1893 introduceerde de liberale minister van Financiën Nicolaas Pierson daarom de eerste ‘Wet op de Vermogensbelasting’, waarin hij liet vastleggen dat iedere Nederlandse burger voortaan belasting af moest dragen over zijn verdiende inkomen. Naast een heffing op het verdiende loon betekende dit ook een belasting op het eigenwoningbezit. Volgens Pierson was dit namelijk eveneens een vorm van inkomen, omdat men het bedrag dat men anders aan huur zou moeten betalen, nu kon besparen. De huisbezitter betaalde de huur in deze situatie aan zichzelf, en dus was dit een vorm van inkomen. De huurwaarde van een woning werd daarom opgeteld bij het belastbare inkomen.

Hypotheekrenteaftrek

Al snel kwam er echter grote kritiek op de hervormingsplannen, met name vanuit de rijkere bevolkingslaag. Zij waren op dat moment namelijk de enige groep die een eigen huis bezat, en dus door het nieuwe stelsel dubbel getroffen werden. Gedeeltelijk om hen te compenseren introduceerde Pierson daarom nog een nieuwe regel: Alle kosten die de belastingbetaler maakte om zijn inkomen te verwerven, mochten afgetrokken worden van het belastbare inkomen. Aangezien de woning in het nieuwe stelsel ook onder het inkomen viel, waren alle kosten verbonden aan het eigenhuisbezit, waaronder de hypotheekrente, hiermee voortaan ook aftrekbaar.

Heilig Huisje

Al vrijwel meteen werd duidelijk dat deze nieuwe maatregel de Nederlandse staat meer geld zou kosten dan dat het op zou leveren. Het grootste deel van de huizen in Nederland was namelijk gefinancierd met een hypotheek, waardoor de totale aftrekposten in de meeste gevallen hoger uitvielen dan de betaalde huizenbelasting. Daarnaast stimuleerde de regeling het afsluiten van een hoge hypotheek en was de maatregel vooral in het voordeel van de rijken.

Pierson beschouwde dit echter als een noodzakelijk kwaad binnen een systeem dat over het geheel gezien een stuk progressiever was. In de eeuw die daarop volgde durfde vervolgens geen enkele politieke partij meer aan de maatregel te tornen. Hoewel het eigenwoningbezit steeds verder toenam en de regeling dus ook steeds duurder werd voor de staat, bleef het ‘heilige huisje’ van de hypotheekrenteaftrek sinds 1893 gehandhaafd. Met name het argument dat de maatregel eigenwoningbezit stimuleert en daarmee belangrijk is voor de woningmarkt, werd door de partijen veelvuldig benadrukt.

Europese Commissie

Toch adviseert de Europese Commissie Nederland in 2012 om de hypotheekrenteaftrek geheel of gedeeltelijk af te schaffen. Volgens Brussel resulteert de maatregel vooral in zeer hoge huizenprijzen, die een herstel van de Nederlandse woningmarkt juist in de weg stonden. Als er niet snel ingegrepen werd, kon dat zelfs een implosie van de huizenmarkt tot gevolg hebben, zo benadrukte de Commissie. Mogelijk komt er nu dus, onder Europese druk, alsnog een einde aan een maatregel die al ruim een eeuw lang een heet hangijzer vormt in de Nederlandse politiek.