Geschiedenis Magazine - oktober 2012

'Goodt trost de seele' staat op een hardstenen wegkruis uit 1653 bij het Zuid-Limburgse Mechelen. Als ik er langsloop sta ik er bij stil. Het staat er vanwege de moorddadige afloop van een liefdesgeschiedenis.

Frans Anzion, hoofdredacteur

Twee broers begeerden dezelfde vrouw. Zij koos een van hen en de andere heeft toen de beide geliefden vermoord. Dan heb je in zo’n kleine gemeenschap Gods troost wel nodig. En ook het verbod op wraak dat de geweldloze Jezus Christus predikte. Bovenaan staan de letters ihs. In hoc signo. Het verwijst naar de aanwijzing die Constantijn de Grote zou hebben gekregen van de God der christenen pal voor of tijdens de slag op de Pons Milvius in 312. Toen klonk uit de wolken: 'In hoc signo vinces', In dit teken zult u overwinnen. Dat gebeurde. Hij versloeg zijn concurrent Maxentius en bekeerde zich.

Zonder Constantijn zou het christendom misschien wel nooit zo’n sterke greep op het Westen hebben gekregen, zo begint het artikel van Olivier Hekster. Dat christendom had overigens toen al drie eeuwen overleefd en had zich op veel plekken in het Romeinse rijk weten te vestigen. Tegen de verdrukking en de soms moorddadige vervolging in. De christelijke gelofte van armoede moet op de velen die in uitzichtloze armoede leefden een grote aantrekkingskracht gehad hebben. De troost daarbij was natuurlijk het Laatste Oordeel met de hemel als beloning. Voor de deugdzamen wel te verstaan.

De vraag hoe deugdzaam te zijn raakt ook het essay van Hermann von der Dunk naar aanleiding van Bart van der Booms boek Wij weten niets van hun lot. Von der Dunk wijst erop dat naoorlogse generaties moeten beseffen dat de levende werkelijkheid van toen niet beperkt bleef tot de Holocaust. Veel mensen hadden nog heel veel andere dingen aan hun hoofd. Als ze er al wat vanaf wisten of merkten, laat staan veel.

Dit heeft ongetwijfeld ook gegolden voor de familie Ten Barge in de Achterhoek, dus ver weg van razzia’s en deportaties, met een boerenbedrijf en negen kinderen. Maar het is heldhaftig als je dan mijn vader en nog wat anderen laat onderduiken. Goed bestaat dus, ook in de oorlog. De vader van dat gezin, Jans ten Barge werd daarvoor doodgeschoten. Kwaad bestaat dus ook, ook in de oorlog. Maar kon wel bestreden worden. Terecht wijst Von der Dunk erop dat voor zover wij meer weten, wij ook minder verontschuldigingen hebben. ‘De toekomst zal leren in hoeverre we dat hebben geleerd.' In hoc signo?