Geschiedenis van de Russische Kozakken

De gemeente Moskou is van plan om kozakken in te gaan zetten als burgerwacht tegen de overlast op straat. De bedoeling is dat zij onder meer boetes uit gaan delen aan verkeerd geparkeerde auto’s en illegale straatverkopers. In het verleden stonden de kozakken ook in dienst van de Russische machthebbers, maar toen deden zij dat op iets heldhaftigere en gewelddadigere wijze.

De oorsprong van de benaming ‘kozakken’ is terug te leider naar het Turkse woord ‘quzzaq’, dat letterlijk ‘vrije man’ of ‘avonturier’ betekent. In de iets ruimere zin van het woord is de term in de loop der eeuwen vooral gebruikt als een beschrijving van ‘een persoon die geen autoriteit erkent en er daarom niet in is geslaagd zijn plaats in de gemeenschap te vinden’. In 1395 dook het woord ‘kozak’ voor het eerst op in een officieel Russisch document.

Kozakken

Vermoedelijk vestigden de eerste Kozakken zich rond de 14e eeuw in het zuidoosten van Rusland aan de riviermondingen van de Don en de Djnepr. In het begin bestond deze gemeenschap uit een mix van allerlei bevolkingsgroepen, maar in de latere eeuwen kregen vooral de Slavische volkeren de overhand. Ze vestigden zich bewust aan de rand van het Russische rijk op de grens met Polen, grotendeels buiten de invloed van de machtshebbers in Moskou. Hier hielden het volk zich onder meer bezig met de landbouw en de veeteelt.

Relatie met de Tsaar

Onder de kozakken waren veel mensen die wilden ontsnappen aan hun schulden en de armoede in Rusland. In de loop der tijd ontstond er daarom een stilzwijgende overeenkomst met de tsaar dat deze lieden niet meer uitgeleverd konden worden zodra zij zich hadden aangesloten bij de stam. “Van de Don wordt niemand meer uitgeleverd”, zo luidde het motto van de kozakken.

In ruil voor deze autonomie eiste de tsaar wel dat zij zijn autoriteit erkenden en dat zij hem ten hulp zouden schieten in het geval van oorlog. De bereden kozakken hadden in de loop der tijd namelijk een reputatie opgebouwd als angstaanjagende en bloeddorstige krijgers. Zo stonden ze er onder meer bekend om dat zij hun vijanden vaak vingen met lasso's, om ze vervolgens achter hun paarden het hele slagveld over te slepen.

Kozakkenopstanden

Over het algemeen leidde de overeenkomst tussende tsaar en de kozakken tot een goede relatie tussen beide partijen, maar soms ging het ook helemaal mis. Zo raakten de kozakken regelmatig betrokken bij de grensconflicten tussen het Russische Rijk en Polen en kwamen zij meerdere malen in opstand tegen de tsaar. Eén van de bekendste kozakkenopstanden is die van Stenka Razin, die er tussen 1667 en 1671 in slaagde om meerdere Russische steden in te nemen en een eigen kozakkenrepubliek te stichten.

Russische Burgeroorlog

Ook in de latere eeuwen speelden de kozakken nog een grote rol van belang. Zo waren zij in de 18e eeuw essentieel bij het decimeren van het Grande Armée van Napoleon tijdens de terugtocht van Moskou naar Parijs. Tijdens de Russische Burgeroorlog (1917-1923) kozen de kozakken echter de verkeerde kant door zich aan te sluiten bij de Witte mensjewieken in hun strijd tegen de Rode bolsjewieken. Na de overwinning van de Rode Sovjets werden de kozakken op grote schaal uitgeroeid en daalde hun aantal van 11 miljoen naar 140.000.

Stadswacht

Sinds de val van de Sovjet-Unie in 1991 is er echter weer sprake van een terugkeer van de kozakkencultuur in Rusland. Zo is de stad Moskou van plan de legendarische krijgers voortaan in te zetten als handhavers van de orde op de straten. De kozakken zullen hun gewelddadige strategieën uit het verleden hierbij echter achterwege moeten laten, want behalve het uitdelen van boetes krijgen ze er verder geen bijzondere bevoegdheden bij.