Napoleon’s Grande Armée werd verslagen door de luis

Volgens populaire navertellingen werd het Grande Armée van Napoleon tijdens de campagne naar Rusland vooral verslagen door de moed van de Russische soldaten en de extreme kou van de Russische winter. Onder historici komt er echter ook steeds meer aandacht voor de grote rol die ziektes hierbij speelden. Zo hebben Russische wetenschappers archeologisch bewijs ontdekt waaruit blijkt de grootste aartsvijand van Napoleon weleens de luis kon zijn geweest.

Op 24 juni 1812 overbrugden de 690.000 soldaten van het Grande Armée van Napoleon de Memel rivier in Litouwen. Tot op dat moment was de opmars naar Moskou nog relatief soepel verlopen, maar hier zou snel een einde aan komen. De ‘wegen’ in Litouwen en het door Rusland bezette gedeelte van Polen waren namelijk niet meer dan zandpaden, waardoor de Franse wagons met voedsel steeds verder achterop raakten. De soldaten waren daarom genoodzaakt hun eigen provisies te verzamelen onder de lokale bevolking, met alle gevolgen van dien.

Epidemische tyfus

Door een extreem warme zomer en een gebrek aan sanitaire voorzieningen vormden de dorpen in de omgeving namelijk ideale broedplaatsen voor allerlei ziektes en infecties. Zo hadden de meeste lokale boeren zich al geruime tijd niet gewassen, met als gevolg dat zij geplaagd werden door grote hoeveelheden vlooien en luizen. Vooral dit laatste zou een grote rol spelen in de uiteindelijke ondergang van Napoleon, aldus historici. In de uitwerpselen van de luizen bevond zich namelijk de R. prowazekii, een bacterie die bij mensen de zeer dodelijke ziekte ‘epidemische tyfus’ veroorzaakte.

Franse soldaten

De meeste soldaten in het Grande Armée droegen tijdens de veldtocht vaak meerdere dagen achter elkaar hetzelfde uniform, waardoor de luis alle gelegenheid kreeg om zich te nestelen in de kledij van zijn slachtoffer. Vervolgens was er nog maar één open wond of schrame nodig voordat de uitwerpselen en de bacterie het lichaam van de soldaat binnen konden dringen. Het probleem van de luizeninfecties werd nog verder vergroot door het gebruik van Fransen om zo dicht mogelijk naast elkaar te slapen, als voorzorgsmaatregel in het geval van een vijandelijke aanval. Hierdoor kregen ook de soldaten die aanvankelijk niet geïnfecteerd waren alsnog last van de luizen.

Slachtoffers

Binnen één maand had de tyfusepidemie al 80.000 slachtoffers geëist onder de soldaten van het Grande Armée. Op 28 juli gaven drie Franse officieren daarom het advies om de campagne stil te leggen, maar vanwege de zwakke Russische tegenstand besloot Napoleon toch door te zetten. Hij verdeelde zijn leger in drie delen en besloot zelf leiding te geven aan het hoofdcontingent van 265.000 soldaten. Op 25 augustus, slechts een maand later, had Napoleon echter nog maar 160.000 inzetbare troepen over. Een nieuwe uitbraak van de tyfusepidemie bracht dit aantal vervolgens in twee weken terug tot 103.000 soldaten.

Terugtocht

Op 14 september 1812 trok Napoleon Moskou binnen met nog slechts 90.000 troepen. Later arriveerden er nog 15.000 versterkingen vanuit Frankrijk, maar 10.000 daarvan kwamen al snel om het leven als gevolg van tyfus en andere ziektes. Halverwege oktober besloot Napoleon Moskou daarom op te geven en terug te keren naar Frankrijk. Tijdens deze terugtocht kreeg het Grande Armée echter te lijden onder de zware Russische winter en de voortdurende aanvallen van de Kozakken, die beiden al snel hun tol eisten.

Luizen

Uiteindelijk keerden slechts 35.000 Franse soldaten terug naar hun moederland. In de navertellingen van deze tragische veldtocht van Napoleon naar Rusland wordt vaak vooral aandacht besteed aan de rol van de Russische winter en de Kozakken. Historici leggen tegenwoordig echter steeds meer de nadruk op het belang van ziektes bij de Franse nederlaag. Deze theorie wordt nu ook ondersteund door archeologisch bewijs in de vorm van een groot Napoleontisch massagraf in de omgeving van de Litouwse hoofdstad Vilnius. Van de Franse soldaten die daar opgegraven werden bleek namelijk maar liefst 29 procent geïnfecteerd te zijn met de gevaarlijke R. prowazekii bacterie.