Leon Trotski ‘uitgewist’ door Jozef Stalin

Op 20 maart 1920 gaf Vladimir Lenin een bevlogen toespraak op het plein voor het Bolshoi theater in Moskou, waarmee hij de toegestroomde menigte enthousiast maakte voor de strijd tegen Polen. Hoewel zijn rechterhand, Leon Trotski, tijdens deze speech vlakbij Lenin stond, is hij op deze foto nergens te bekennen. De reden hiervoor moet gezocht worden in de verregaande propagandamaatregelen van zijn aartsrivaal Jozef Stalin.

Tijdens en na de Oktoberrevolutie van 1917 zag Jozef Stalin met lede ogen aan hoe Trotski, die hij beschouwde als een pretentieuze en ongeloofwaardige opportunist, zich opwerkte tot volkscommissaris van Buitenlandse Zaken, politieke chef van het Rode Leger en vertrouweling van Lenin. Stalin, op dat moment minister van Nationaliteiten, lag regelmatig met Trotski in de clinch en na verloop van tijd konden de twee elkaar niet meer luchten of zien. Nadat Lenin op 21 januari 1924 overleed, raakten de twee verwikkeld in een hevige machtsstrijd, waarin Stalin aan het langste eind trok.

Na zijn machtsgreep streefde Stalin als communistisch leider naar een maximale staatscontrole op het maatschappelijk leven in de Sovjet-Unie. Terreur ging hierbij hand in hand met grootschalige propagandapraktijken. Om de publieke opinie te manipuleren en het volk te winnen voor zowel het communistische als zijn persoonlijke gedachtegoed, kwam vanzelfsprekend ook de Russische pers onder strikte staatscontrole te staan. Stalin besefte namelijk dat hij een sociale basis nodig had om zijn regime levensvatbaar te laten zijn. Hij stuurde aan op de creatie van een persoonlijkheidscultus rondom zijn eigen persoon en werd in de media vereerd als een heldhaftig, strijdlustig en geniaal leidersfiguur.

In het verlengde van dit propagandabeleid schrok Stalin ook niet terug voor een flinke portie geschiedvervalsing. Vijanden van het regime werden als ‘ongewenste personen’ en ‘vijanden van het volk’ niet alleen in opdracht van Stalin vermoord of verbannen, maar vervolgens ook verwijderd uit archieven en van foto’s waarop hun aanwezigheid niet wenselijk was. Zo wilde Stalin als het ware de geschiedenis in zijn voordeel herschrijven.

Met name zijn rivaal Leon Trotski moest het hierbij ontgelden. Nadat Stalin halverwege de jaren '20 de touwtjes stevig in handen had genomen viel Trotski, die Stalin hevig bekritiseerde en beschuldigde van machtsmisbruik, volledig in ongenade. Hij werd bestempeld als een ‘vijand van het volk’, verloor zijn invloedrijke posities en werd in 1928 verbannen. Uiteindelijk liet Stalin hem in 1940 definitief uit de weg ruimen. Ondertussen had Stalin geprobeerd om alles wat aan Trotski en diens goede banden met ‘de grote Lenin’ herinnerde, uit te wissen. Het vakkundig wegretoucheren van Trotski op deze bewuste foto is hiervan het meest illustrerende voorbeeld.